Het juiste levensonderhoud van Jacobiene Ritsema

“Ik weet nog dat mijn broer tijdens de hongersnood in Biafra In 1967 werd de grens van de opstandige Nigeriaanse provincie Biafra door de regering afgesloten, waardoor er geen voedseltransport meer mogelijk was. Hongersnood was het gevolg, 6000 mensen per dag stierven aan voedselgebrek. Het was de eerste keer dat een hongersnood via de televisie in Nederlandse huiskamers terechtkwam. een week stopte met eten om te voelen hoe honger was. En toen ik op het gymnasium zat gingen we strijden voor Nelson Mandela. Mijn zoon heet ook Nelson, hij is geboren in het jaar dat Mandela president werd.”

Jacobiene Ritsema (56) kreeg haar sociale bewogenheid met de paplepel ingegoten, zoveel is wel duidelijk. En nog steeds wil ze haar ‘sociale ei’ kwijt kunnen en iets betekenen voor de wereld. Vanuit die drijfveer begon ze in 2014 aan de bouw van Bel-Zhan, een ‘Yurt Lodge’ in het dorpje Grigorievka, in Kirgizië. Een land in Centraal-Azië dat nog redelijk onopgemerkt is gebleven door het massatoerisme. Dit vakantieparadijsje heeft als doel om de dorpelingen van Grigorievka te helpen met het opbouwen van een financieel gezond en milieuvriendelijk levensonderhoud. Ik Vertrek, maar dan met een ideaal. En dat alles naats haar drukke baan als adviseur Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en sociale effectstudies bij een ingenieursbureau.

Is Jacobiene daarmee het ideaalbeeld van wat de Boeddha juist levensonderhoud 1. Geen handel in wapens.
2. Geen handel in slaven en prostitutie.
3. Geen handel in levende wezens voor vleesproductie en slachterij of iedere andere handel in wezens.
4. Geen handel in vergif.
5. Geen handel in bedwelmende middelen.
zou noemen? Om daar achter te komen interviewde René haar op het zonnige terras van haar woning op Vrijburcht. Een collectief woonproject op IJburg in Amsterdam waarvan Jacobienee een van de initiatiefnemers is.

Toen ik je ontmoette in Kirgizië zag ik meteen: jij bent een doener.
Ja dat klopt wel denk ik. En er zit ook wel een overtuiging onder. De wereld kan er beter uit zien vind ik. Ik ben op Vrijburcht terechtgekomen omdat ik om me heen zag dat iedereen maar een beetje in zijn eigen huis zat te leven. Dat wilde ik niet, en ik vraag me dan af hoe dat anders kan. Dan blijkt dat met een Collectief Particulier Opdrachtgeverschap te kunnen, en dan zet ik me daar heel fanatiek voor in. Dat is de levensles die ik in de loop der jaren geleerd heb: als je iets wilt en je doet het, dat het ook gewoon lukt.

Eigenbelang en belang voor de maatschappij komen hier eigenlijk samen voor jou, klopt dat?
Ja en dat komt ook in de slogan van Vrijburcht naar voren: “Meer dan wonen achter je eigen voordeur.” We zijn nadrukkelijk geen commune, en dat past ook in de tijdgeest: je wilt voor jezelf iets prettigs scheppen. Maar onderdeel van dit prettige is ook het collectieve. Want ik had ook verderop op IJburg kunnen wonen en mijn eigen droomhuis kunnen bouwen. Maar onze droom was juist om het met elkaar te doen.

Is dat iets wat je altijd voor jezelf wilde of iets wat je voor anderen hebt gewild?
Nee ik wil het voor mezelf en ik moet opletten dat ik het niet een ander opleg. Maar ik denk wel dat de wereld er beter van wordt. Wat een rol speelt is dat ik vrij vroeg ben gaan reizen, in ontwikkelingslanden ben geweest en armoede heb gezien. Dan ga je je dingen afvragen. Na mijn studie was ik vanuit een initiatief van de kraakbeweging naar Nicaragua om huizen te bouwen. Dat was mijn eerste echte confrontatie met andere culturen en met ontwikkeling. Ik heb ook Russisch gestudeerd, ben daar veel geweest en heb veel armoede gezien, dat zette me wel aan het denken.

Waar komt die dadendrang vandaan?
Het besef dat ik het beter heb dan anderen en het gevoel dat dit niet eerlijk is. En dat ik best wel wat van mijn rijkdom kan missen. Ik geef graag dingen weg, het liefst zoveel mogelijk. Mijn materie, mijn tijd, en ook mijn energie. Ik heb van al die dingen veel en dan geeft het een goed gevoel om het weg te geven. Een gevoel van rechtvaardigheid, de boel een beetje rechttrekken.

Zit daar ook een bewijsdrang onder, of een verlangen om je ouders gelukkig te maken?
Nou, ik denk niet dat het door mijn ouders komt. Ik heb ideale ouders en dat geeft een soort zekerheid in het leven. Ik heb weinig angsten. Maar ik ben misschien wel beïnvloed door het calvinisme – ik moet iets doen, me nuttig maken. Maar dat komt niet voort uit een angst of bewijsdrang aan mijn ouders. Misschien meer aan mezelf: ik wil voor mijn eigen gevoel een zinvol leven leiden.

In sommige boeddhistische tradities gaat men ervan uit dat ‘juist levensonderhoud’ echt bijdraagt aan een goed leven en dat de zorg voor anderen hier onderdeel van is.
Ja, al moet je je wel steeds blijven afvragen wat ‘juist levensonderhoud’ is. Dat is voor mijn werk ook heel relevant. Ik werk als adviseur Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen bij een ingenieursbureau. Daar werken allemaal hele slimme mensen, en ik kan tegen hen niet zomaar zeggen wat goed is en wat fout. Daar moeten discussies over gevoerd worden – wat is het goede in de gegeven situatie? En dat moet steeds opnieuw, want de maatschappij, de setting en verhoudingen veranderen steeds.

En ga je dan op je gevoel af?
Ja ik heb wel een intern kompas. Maar er moet ook wel wat bewijs geleverd worden, en hevig gediscussieerd worden. Dus ik doe ook aan verzamelen van feiten. Maar ik ben wel echt het geweten van het bedrijf, juist omdat ik dat interne kompas heb. En dat is ook precies wat ik in Kirgizië doe, varen op dat kompas.

Bel-Zhan is een sociale onderneming. Wat houdt dat in?
Ik heb in verschillende settings gewerkt, bij overheden, corporates, en NGO’s. Maar een sociale onderneming vind ik eigenlijk de fijnste vorm om iets bij te dragen. Je hebt een sociaal vraagstuk, en probeert dat op te lossen, op zo’n manier dat het ook commercieel loopt. Het zou leuk zijn als ik er uiteindelijk mezelf mee kan onderhouden, maar winst maken hoeft niet. En ik moet daar wel iedere keer op letten: de vraag ‘hoe groot wil je worden?’ is erg belangrijk. Want zodra je groeit verandert de onderneming: je krijgt andere belangen. En daardoor ontstaat het risico dat je oorspronkelijke doel in de knel komt.

Welk sociaal vraagstuk probeer je op te lossen met Bel-Zhan?
Met Bel-Zhan willen we lokale bevolking helpen om een inkomen te genereren, op een duurzame en milieuvriendelijke manier. Zorgen dat je daar welvaart brengt zonder dat dit de boel verkloot, dus. Grote touroperators komen langs in dit gebied met bussen vol toeristen voor een dagtripje. De lokale bevolking verdient dan hooguit aan wat hapjes en drankjes. Ik wil het exclusieve van dit gebied laten zien op een manier dat de bewoners er ook beter van worden. Bijvoorbeeld met een tour door de bergen met een van de schaapherders. Verder is de natuur hier prachtig, het is een door UNESCO erkend natuurgebied, maar het wordt langzaam uitgeput omdat het ook erg arm is. De bewoners gebruiken alles wat er groeit, op zo’n manier dat het niet meer terug groeit. Van overmatige houtkap, tot het plukken van duindoornbessen waarbij hele struiken verdwijnen. Dat levert op korte termijn geld op, maar zorgt op lange termijn voor een verlies aan biodiversiteit en inkomen. Ik wil graag laten zien hoe dat anders kan.

En hoe gaat het tot nu toe?
Moeizaam, maar er zit groei in. Bel-Zhan loopt prima, we krijgen steeds meer gasten. Met toerisme is het makkelijk beginnen. Maar ik zou het liefst ook andere dingen doen. Fruitverwerking bijvoorbeeld, duindoornbessen en frambozenteelt. Er worden in Kirgizië veel frambozen geteeld. En die worden dan verkocht langs de weg, en iedereen verkoopt rond dezelfde tijd waardoor de prijs heel laag is. Dan zou ik graag een frambozencollectief beginnen. Je kunt een vrachtwagen huren zodat de frambozen meer waard worden. En als je het fruit dan ook nog zelf gaat verwerken dan wordt het nóg meer waard.”

Je zal het wel druk hebben.
Mijn eerdergenoemde filosofie -wat je doet dat lukt, als je er maar genoeg tijd en energie in steekt- levert me veel op. Maar de hoeveelheid tijd en energie die nodig is blijkt altijd groter dan gedacht. Je moet voor dit soort projecten wel bereid zijn om consequenties te dragen die je vooraf niet ziet.

En wat zijn die consequenties?
Ik heb een fulltimebaan en doe Bel-Zhan. En dat is qua energie, tijd en frustratie heel moeilijk. Ik voel me overal eigenlijk net tekortschieten. Ook op sociaal vlak – ik ben vier maanden per jaar in het buitenland. Een vriend van mij is onlangs overleden, die had een hersenbloeding gehad en ik heb hem niet meer gezien. Dat is een heftig voorbeeld, maar ook in normale sociale contacten kan ik me niet altijd 100% geven en dat wil ik wel graag. Ik heb volgens mij al vijf jaar geen vakantie gehad. Iedereen denkt: “Oh, Jacobiene is vier maanden op vakantie in Kirgizië”. Maar ik werk daar harder dan hier in Nederland. En als ik dan weer terug ben moet ik meteen weer hier aan het werk.

Wanneer heb je het gevoel dat je werk echt zin heeft?
Bij het ingenieursbureau heb ik duurzame ontwerpprincipes opgesteld. Iedereen die een project doet moet nu uitleggen of ze iets met die ontwerpprincipes doen. En als ze dat niet doen, moeten ze uitleggen waarom ze dat niet doen. Comply & Explain heet dat.

In Kirgizië zit het in de kleine, concrete dingen. Een buurvrouw die deze zomer ook een paar gasten heeft gehad hoorde dat ik een renteloze lening had gekregen van een Nederlands fonds. Zij kwam vervolgens naar mij toe met de vraag of ze geld van mij kon lenen om een kamer te bouwen voor toeristen. Dat is goed want dan breid ik niet uit maar pikt zij dat op. Een andere buurvrouw is een winkeltje begonnen, vlak naast Bel-Zhan. Ze had gezien dat ze hiermee geld kon verdienen en een bestaan kon opbouwen en dat inspireerde haar. Dat geeft mij het gevoel dat ik impact heb.

Bekijk ook deze korte docu over Jacobiene en Bel-Zhan: