Boeddha en de bankrekening: drie boeddhisten vertellen hoe zij met geld omgaan

Toch is het ook weer niet de bedoeling dat geldzorgen tussen jou en je beoefening komen te staan, zeggen deze drie boeddhisten. Met opvallend weinig schaamte of schuldgevoel en een hoge dosis realiteitszin zochten en vonden zij de balans tussen geld en beoefening.

---

“Het boeddhabeeld komt van de kringloop”

Hanneke Dijkman (60) is zenleraar en coach, eigenaar van Zen.nl Rotterdam-Zuid en auteur van de boeken Een tien voor werkgeluk en Hoe zen is Zuid? De weg van de vier geloften met een bus vol ikken.

Hoe komt het binnen?

Vorig jaar, na vijf jaar, had ik voor het eerst een inkomen uit Zen.nl Rotterdam Zuid. Ik heb het al die tijd draaiende gehouden op de inkomsten van mijn loopbaancoaching. In die periode heb ik wel zorgen gehad. Doe ik het verkeerd, dat ik er geen inkomen uit kan halen?

Je zorgen maken is een soort angst. En het is goed om angsten in de ogen te kijken. Is die angst reëel? Is het mijn angst? Of is het de angst van mijn moeder? Angst om te falen speelde mee. En hoe zouden anderen nu naar mij kijken? Daar liep ik als afgestudeerd econoom flyers uit te delen alsof ik de postbode was! Een ego-kwestie.

Maar ik had gauw door dat flyeren werkte. Toen heb ik, met mijn eerste cursisten, direct een paar duizend flyers bezorgd. Het was gezellig, al die tuintjes in en uit lopen en praatjes maken met mensen. “Medicatie? Oh meditatie! Nee, da’s niks voor mij!” haha!

Wat is geld voor jou, van huis uit?

Mijn ouders hebben allebei alleen de middelbare school gevolgd. Mijn vader werkte als tuindersknecht en verdiende niet veel. Al snel besloten mijn ouders om samen een tuinbouwbedrijf te beginnen. Toen ik tien was hebben ze een tuin gekocht en zijn we daarheen verhuisd. Ze werkten hard, waren zuinig en uiteindelijk werd de tuin rendabel.

Tegenover autoriteiten, zoals de bank, waren ze na slechte ervaringen zeer wantrouwend. De maatschappij is er niet op gericht om mensen die met hard werken ergens willen komen, te helpen, begreep ik. Wat mij bijbleef: wantrouw mensen met geld, want zij hebben niet het goede met je voor. Maar ook: zorg dat jij iemand wordt met geld. Zorg dat je de middelen hebt om vooruit te komen in het leven.

Wat ik zo leerde was, begreep ik pas veel later, bepalend voor mijn keuze om economie te gaan studeren en daarna in ontwikkelingslanden te gaan werken. Ik ging daarheen om inkomens te creëren – middelen om vooruit te komen – alleen niet voor mijzelf, maar voor anderen.

Hoe kijk jij als boeddhist naar geld?

Heel pragmatisch. Geld is voor mij een middel tot een doel. En best een handig middel. Als ik alles wat ik nodig had via ruilhandel zou moeten proberen te krijgen, zou dat erg onhandig zijn.

Ik coach mensen vanuit het uitgangspunt dat we veel ‘ikken’ in ons hebben, die allemaal eens achter het stuur willen zitten. Er is een ‘ik’ in mij die zegt: verdien ik wel genoeg? En er is ook een ‘ik’ die zegt ‘doe ik de dingen die ik belangrijk vind en waar ik plezier aan beleef?’ Beide horen erbij. Het is echt niet zo dat ik mijn verdienende ‘ik’ veroordeel. Geld verdienen mag! Voor een boeddhist kan werk – en dus geld verdienen – ook een pad naar verlichting zijn.

Ik heb in 2012 jukai Wie zenboeddhist wil worden, neemt deel aan een jukai ceremonie. Je neemt je toevlucht tot de boeddha, de dharma en de sangha en ontvangt een aantal leefregels of voorschriften. gedaan. Daarna heb ik me nog verder in het onderwerp werkgeluk verdiept en het gekoppeld aan de vier boeddhistische geloften. In normaal Nederlands zeggen de vier geloften: maak anderen en jezelf gelukkig. Werk is daar bij uitstek geschikt voor, bijvoorbeeld door je aandacht uit te breiden van het tevreden stellen van de klant, naar het gelukkiger maken van je collega’s of je leidinggevende.

Hoe geef je het uit?

Ik kan prima geld uitgeven, maar ik doe geen impulsaankopen. Ik ben me ervan bewust dat iedere uitgave zijn invloed heeft in een keten. Alles is door tienduizend handen gemaakt. Ik kijk vooral: is deze uitgave passend, nu?

Ik heb recent een langlauf-set gekocht. Dat is een grote aanschaf, maar ik vind het ook een investering in mijn gezondheid en in mijn relatie, want mijn man en ik langlaufen graag en zo kunnen we mooie tochten in stille gebieden maken. Dat vind ik een passende uitgave.

Hier op Rotterdam-Zuid vond ik het niet passend om de zendo heel duur in te richten. Het boeddhabeeld komt van de kringloop. Ik wilde graag van die Japanse houten lampjes aan de muur, maar die waren negentig euro per stuk. De sociale werkplaats hier op Zuid heeft ze voor me gemaakt voor een tientje. Dat zijn alleen de materiaalkosten. Het duurde maanden, maar toen had ik ze wel.

Wat passend is voor mij, is dat voor een ander misschien niet. Ik koop in principe biologisch eten. Dat vind ik belangrijk. Anderen vinden dat niet of minder belangrijk.

Ik ben voor mijzelf ook flexibeler geworden sinds ik boeddhist ben. Toen we hier in de zendo aan het verven waren, wilde ik wat lekkers kopen voor iedereen. Toen heb ik fruit en koekjes gehaald bij de dichtstbijzijnde supermarkt. Dan maar even niet biologisch. In zo’n geval denk ik ook aan de Boeddha die in principe vegetarisch was, behalve als hij vlees kreeg voorgeschoteld. Dan at hij dat gewoon op.

Win het boek ‘Hoe zen is zuid’

We geven een exemplaar weg van het boek ‘Hoe zen is zuid’ van Hanneke Dijkman. Daarin neemt ze de vier boeddhistische geloften als leidraad voor een modern leven met minder stress. Dijkman ontwikkelde haar aanpak samen met haar cursisten zenmeditatie op Rotterdam-Zuid. Schrijf je hier in voor deze winactie.

---

“Blijkbaar ben ik in een vorig leven vrijgevig geweest”

Jacco van de Velden (58) is sinds 2005 boeddhistisch geestelijk verzorger bij de Dienst Justitiële Inrichtingen en lid van Kadam Chöling, de sangha van Dagpo Lama Rinpoche.

Hoe komt het binnen?

Ik werk als boeddhistisch geestelijk verzorger in gevangenissen. Daarnaast heb ik inkomsten uit het familiebedrijf, waar ik zelf ook tien jaar heb gewerkt. Daarna stapte ik over naar de Belastingdienst, waar ik de ambtenaren moest helpen om ondernemender te worden. Dat betekende dat ze zich bewust moesten zijn van hoeveel geld zij uitgaven. Het was vaak trekken aan een dood paard. Vreselijk.

Toen ik dat een paar jaar had gedaan, veranderde de situatie in het familiebedrijf. De vraag: ‘wat zou je doen als geld een minder grote rol speelde?’ was ineens wat minder hypothetisch. Ik heb toen mijn leraar, Dagpo Lama Rinpoche, een briefje gegeven met tien plannetjes. HR manager bij de Belastingdienst, stond erop. Ambulancebroeder. Me inzetten voor de International Campaign for Tibet. En boeddhistisch geestelijk verzorger. Rinpoche heeft de goden voor mij geraadpleegd – dat gaat met dobbelstenen – en dit is het geworden.

Het is echt het juiste levensonderhoud. Zo mooi. Zulke mooie, bijzondere kerels, die hun hele ziel en zaligheid op tafel leggen. Het ontroert me. En ik had het niet gedaan als mijn leraar het niet gezegd had. Ja, en als hij morgen ‘stop!’ zegt, dan stop ik. Natuurlijk.

Wat is geld voor jou, van huis uit?

Mijn ouders hebben bewust de crisis van de jaren dertig meegemaakt. Mijn vader is altijd scherp gebleven op geld. Het is mijn moeder geweest, die hem het lef gaf om te gaan ondernemen. Haar vader was chauffeur voor adellijke families. In die families werd niet over geld gesproken. Dat was er gewoon. Van haar heb ik geleerd om goede uitgaven te doen. Je gooit het niet over de balk, maar je koopt wel iets degelijks.

Zelf ben ik getrouwd met een ‘Zeeuws meisje’ – zuinig! Met haar heb ik soms wel discussies, hoor. Dan heeft ze iets gekocht omdat het zo goedkoop was. Maar wat heeft de persoon gekregen die het gemaakt heeft, zeg ik dan. Koop nou geen rommel! Koop kwaliteit! Maar als ik al mijn geld zou verliezen zou ik het redden, dankzij haar. En ik zou ook zeker dit werk blijven doen. Ik zou niet ineens terug de informatisering in gaan, om maar méér geld te hebben.

Hoe kijk jij als boeddhist naar geld?

Direct nadat ik gestopt was om voor mijn vader te werken, kwam ik mijn boeddhistische leraar tegen. Er hing een briefje in de supermarkt in Arnhem, waar ik woonde, dat er een leraar op bezoek kwam. Ik ging erheen en dat was het. In 1998 heb ik mijn toevlucht genomen, ik was toen 33.

Ik ben heel blij dat ik het boeddhisme ben tegengekomen. Toen ik jong was, wilde ik graag dat bedrijf, die status, dat geld. Ik zag mijzelf al lopen, als een soort Richard Gere in Pretty Woman. Dat was het leven dat ik voor mijzelf in gedachten had. Lekker met geld spelen. En nu werk ik in de gevangenis, met een heel ander soort ‘beroemdheden’. Ach, er is nog wel ego aanwezig hoor. Het is niet zo dat ik het niet belangrijk vind om een beetje belangrijk gevonden te worden.

Hoe geef je het uit?

Doordat ik ook die inkomsten uit het familiebedrijf heb, heb ik meer te besteden dan de gemiddelde boeddhistische geestelijke verzorger. Ik ben me er zeer van bewust dat ik bepaalde keuzes kan maken en bepaalde uitgaven kan doen, dankzij het harde werken van mijn ouders.

Zo heb ik heb uit dankbaarheid aan de boeddha’s een beeld geschonken aan het Maitreya Instituut in Loenen. En ter nagedachtenis aan mijn ouders heb ik ook een kunstwerk geschonken aan de kerk waar mijn vader nauw bij betrokken was.

Als ik iets koop, probeer ik dat ook te zien als vrijgevigheid naar de persoon die het heeft gemaakt . De mensen die bij ons de vloer isoleerden, maakten een fout in hun berekening. Ze hadden meer materiaal nodig dan ze ons eerst gezegd hadden. Dan vind ik dat ze mij de rekening voor die laatste vierkante meters ook moeten sturen. Diefstal leidt tot armoede. Dat is karma. Blijkbaar ben ik in een vorig leven vrijgevig geweest, waardoor ik nu in deze situatie verkeer en opnieuw vrijgevigheid kan beoefenen.

Onderhandelen over de prijs mag zeker wel. Behalve bij boeddhistische objecten. En je hoeft ook weer niet te veel te betalen. Ik betaal zonder gemor mijn belastingen. Dat is goed. Maar toen bleek dat ik laatst te veel belasting had betaald, heb ik het wel teruggevraagd.

---

‘Het is fijn als je al je tanden nog hebt!’

Matthieu Vaessen (52) is leerling bij de Bhutanese lama Garab Dorje Rinpoche en leidt een oefengroepje in Amsterdam in de Nyingma Dudjom Tersar traditie. Hij nam op zijn 31e toevlucht tot de dharma bij de Dalai Lama.

Hoe komt het binnen?

Ik krijg op dit moment een uitkering en ben mezelf aan het omscholen. Ik heb heel mijn leven af en aan gewerkt en door Azië gereisd, voor mijn beoefening. Op een gegeven moment verhuisde de leermeester die ik gevonden had naar het Westen. Ik zei hem: “Daar is het leven veel duurder en moet ik gewoon werken voor de kost, dan heb ik weinig tijd voor beoefening!” Ik had nog een paar duizend op de bank. Hij zei: “Als je echt wilt oefenen, zal ik je helpen. Dan hoef je niet te werken.” Toen mijn geld op was, is het twee, drie maanden even lastig geweest. Ik woonde bij mijn lama in huis, of in de tempel. Toen was er ineens iemand die het mooi vond wat ik deed: alles achterlaten. Hij wilde mijn beoefening steunen en gaf me een maandelijkse toelage van 600 euro.

Toen ik 35 was, ging ik terug naar Nederland om te werken, eerst als therapeut, later als onderzoeker. Ik nam me voor dat het werk nu mijn beoefening zou worden. Ik wilde mensen gelukkig maken met mijn boeddhistische principes. Nou, ik liep een burn-out op. Als je een goede baan hebt, waar je je hersenen bij moet gebruiken, dan ben je daar toch altijd mee bezig. Je kunt het werk op de boeddhistische manier proberen te doen, maar je bent toch specifiek met dat werk bezig. Het leidt af van de dharma. En mijn hart ligt bij de dharma.

Ik heb een sangha opgezet, maar daar verdien ik geen geld mee. Ik vind het niet gemakkelijk om mijzelf als boeddhistisch leraar te ‘verkopen’, los van of ik dat waard ben. Op dit moment loop ik stage om boeddhistisch geestelijk verzorger te worden. Op die manier kan ik de dharma denk ik wel heel goed combineren met het werkende leven.

Wat is geld voor jou, van huis uit?

Mijn vader was hoofdinspecteur van de vennootschapsbelasting, mijn moeder was kinderpsycholoog. Mijn vader speelde altijd op zeker, mijn moeder moedigde ons aan om te doen wat we leuk vonden. Ze waren beide academisch opgeleid, hadden academische salarissen. Er was geld genoeg.

De kinderen zouden studeren en ook goede banen krijgen. Alleen gaf ik binnen een jaar mijn studie politicologie op om naar Parijs te gaan en straatmuzikant te worden. Met twee keer drie kwartier muziek maken, verdienden we driehonderd gulden. Daarna vierden we thuis feest met iedereen die we op straat waren tegengekomen. Fantastisch.

Wat is geld voor jou, als boeddhist?

Het belang van geld in mijn leven is pertinent. Geld betekent vrijheid. De Boeddha geeft daar zelfs advies over. Geen geld hebben maakt niet gelukkig. Met geld kun je jezelf zorgen besparen die anders tussen jou en je beoefening zouden komen te staan. Dat is een reëel gevaar. Ik heb in Frankrijk boeddhisten gezien die hun carrière hadden opgegeven, of die driejarige of zesjarige retraites hadden gedaan, en daarna helemaal waren verpauperd. Je zag aan hun gebit dat ze geen geld hadden voor de tandarts.

Sommigen komt het geld aanwaaien, anderen moeten er hard voor werken en zien het er ook hard weer uitgaan. Volgens de dharma heeft dat toch met je karma te maken. Ik denk niet dat je karmisch gezien automatisch een goed mens bent als je veel geld hebt. Ik denk wel dat wie goed doet, goed ontmoet. Er is een uitruil van waarden. Als je iets van waarde geeft, komt er iets van waarde naar je terug.

Voor ik naar Azië ging, had ik een heel rooskleurig beeld van hoe boeddhisten met geld zouden omgaan. Alles op donatiebasis – prachtig! Maar de werkelijkheid is: de donaties zijn echt heel hard nodig. En voor niet-openbare en internationale studieprogramma’s moet je gewoon betalen. De penningmeesters van de kloosters zijn zeer streng. De schoorsteen moet roken, ook in het klooster. Ze zijn daar heel realistisch over geld.

Wat echt een openbaring was voor mij: ik zat in de bus van India naar Kathmandu om mijn training te beginnen, samen met allemaal jonge mannen en vrouwen uit het klooster. Ze waren allen in het rood gekleed, ogenschijnlijk identiek. Maar als de bus stopte bij een wegrestaurant stapten sommigen uit om eten te kopen. Anderen niet. Hoe kwam dat? Sommigen hadden geld. Anderen niet. Het is heel eenvoudig daar. Als je geld hebt kun je eten kopen. Als je niks hebt, kun je dat niet. In kloosters zag ik mensen van rijke families, die van hun familie een toelage kregen. Zij kregen vlees bij het eten. Anderen niet. Net als buiten het klooster.

Hoe geef je het uit?

Ik heb recent een gitaar gekocht. Hoeveel euro? Veel te veel! Maar het is een professioneel instrument. Het is het geld waard. En ik word er heel gelukkig van. Nu ik me aan het omscholen ben, heb ik genoeg, maar ik doe geen gekke dingen. Ik ga niet uit eten, niet naar de bios, ik vermaak me met vrienden thuis. Gewoon op vakantie ga ik nooit, alleen naar boeddhistische programma’s.

Ik vind het heerlijk om geen geldzorgen te hebben. Voor Nederlandse begrippen ben ik niet rijk, maar in vergelijking met veel mensen in de wereld ben ik wel rijk. Zolang ik geen geldproblemen heb en mij vrijelijk kan bewegen voel ik mij rijk.

Ik zat ooit in een restaurant op een bergtop in Thailand te lunchen met twee Duitsers, en we spraken over geld. Eén van de Duitsers zei: “Ik heb geld, maar ik geef het niet uit aan dingen die ik niet echt nodig heb.” Ik zei: “Really? We zitten hier op een bergtop in Thailand te lunchen in een restaurant. Hoe nodig is dat? We doen dit toch voor de leuk?” Zo zie je maar, hoe normaal we dingen vinden. Hij vond het niet buitensporig om de halve wereld rond te vliegen en ergens lunch te bestellen. Dat is je reinste rijkdom!

Er is zoveel armoede in de wereld. Je kunt niet iedereen helpen, nee, maar ik kijk soms naar mijzelf en denk: ben ik zo’n goede beoefenaar? Dat is de dharma: die vragen blijven stellen. Tegelijkertijd is het belangrijk dat je voor jezelf kan zorgen. Het is fijn als je al je tanden nog hebt.

---

Meer weten over boeddhisme en geld?

Lees ook ‘Dana: de vreugde van geven‘. Dit kwartaal is ‘geld’ het thema dat we onderzoeken bij Boeddhistisch Geluid. Houd de themapagina in de gaten voor alle artikelen!

 

De omslagafbeelding ‘Buddhas with money under their arm’ is gemaakt door Michael Coghlan, via Flickr. De overige afbeeldingen zijn persoonlijk eigendom van de geïnterviewden.