Kijken naar kleur. Interview met Rhonda V. Magee

“Mindfulness is een beweging van de witte middenklasse, zowel in Europa, als in de VS”, vertelt de Amerikaanse Rhonda V. Magee. Niet alleen is zij professor in de Rechten aan de Universiteit van San Fransisco; ze is ook mindfulnesstrainer en auteur van het boek “The inner work of racial justice. Healing ourselves and transforming our communities through mindfulness”.

Volgens Magee zijn er twee belangrijke oorzaken van de homogeniteit binnen mindfulness. “De eerste heeft te maken met dat mensen die kennismaakten met mindfulness in het Oosten en dit vervolgens terugbrachten naar het Westen voornamelijk afkomstig waren uit de witte middenklasse en de rijkere sociale klasse. Bij het ontwikkelen van mindfulness in het Westen ging men dan ook volledig uit van de ervaringen en belevingswereld van die witte middenklasse. Mindfulness gebruikte hun beelden en woorden.” Inspirerende quotes waren afkomstig van Mary Oliver en niet van Maya Angelou, zou je ook zeggen.

Een tweede oorzaak heeft volgens Magee te maken met de hoge kosten die doorgaans met het beoefenen van mindfulness gepaard gaan. “De achtweekse basistraining en vervolgopleidingen of retraites zijn nog altijd erg duur. Het vraagt een behoorlijke financiële inspanning, die niet voor iedereen haalbaar is.”

Hoog abstractieniveau

Die financiële drempel is er zeker nog, al worden de tarieven wel lager en krijgen cursisten steeds vaker een (gedeeltelijke) vergoeding van de zorgverzekeraar. De eerste oorzaak die Magee benoemt is naar mijn idee veel lastiger aan te pakken. Die gaat meer over de setting, verwachtingen en taalgebruik. Tijdens een mindfulness sessie moeten de deelnemers twee uur stilzitten op een stoel of matje, met af en toe wat yoga-oefeningen. Van de deelnemers wordt verwacht heel wat persoonlijke ervaringen, gevoelens en gedachten te delen met een groep van onbekende mensen. Daarnaast hebben mindfulness cursussen vaak een hoog abstractieniveau, door taalgebruik en de woordenschat. Wil je mensen bereiken die niet bekend zijn met dit jargon of die manier van communiceren, moet je een vertaalslag maken. De materie in een concreter jasje aanbieden en op een meer visuele manier communiceren.

Kijken naar kleur

In Europa hebben we gedurende een veel te lange tijd proberen vol te houden dat we in een ‘post-raciaal’ tijdperk leven. Alsof praten over etniciteit en kleur iets was van vroeger. Maar zoals ik in deel 1 van deze reeks probeer aan te tonen, zijn we racisme en discriminatie niet voorbij en moeten we de kwetsuren die hierdoor opgelopen zijn de nodige aandacht geven en verzorgen.

In haar boek toont Rhonda een nieuwe manier om met diversiteit, racisme en ras om te gaan. Ze noemt dit het ontwikkelen van ‘ColorInsight’. ‘Kijken naar kleur’, vrij vertaald. Deze nieuwe benadering combineert mindfulness, compassie en een diepe betrokkenheid bij mensen met verschillende etnische, culturele en sociale achtergronden. Hoe werkt die methode in de praktijk? Magee: “Tijdens meditatieve oefeningen, laten we cursisten reflecteren op vragen zoals deze: Wat weet je over de plaats waar jouw voorouders gewoond en geleefd hebben? Wat weet je over de manier waarop jouw familie op de plaats is terechtgekomen waar jij woont en leeft? Welke stukken missen in het verhaal?

Wanneer werd je je voor het eerst bewust van de betekenis van afkomst en huidskleur? Met welke afkomst wordt jijzelf het vaakst geassocieerd, en de mensen in jouw buurt of op jouw werkplek? Welke gedachten, gevoelens en gewaarwordingen komen er naar boven wanneer je gevraagd wordt over jouw afkomst en huidskleur na te denken, en die van anderen?”

Spanningen over mijn wit zijn

In mijn boek Mindfulness en Superdiversiteit stel ik soortgelijke vragen over de betekenis van diversiteit, huidskleur en sociale cohesie. Het zijn moeilijke maar noodzakelijke vragen omdat het expliciet benoemen van en spreken over ras en racisme een nieuw gegeven is in de Vlaamse en Nederlandse context. Toch aarzel ik om duidelijke antwoorden te geven. Ik ben immers wit en voor witte mensen voelt het tegenwoordig moeilijk aan om over ras en racisme te spreken. Ben ik als wit persoon wel in de positie om ColorInsight in mijn eigen trainingen en cursussen te integreren? Waar moet ik rekening mee houden?

“Natuurlijk kan ook jij mindfulness en compassie inzetten om de betrokkenheid tussen superdiverse mensen te vergroten”, stelt Magee mij gerust. “Iedereen van ons – van welke kleur ook – doet ervaringen op met wat ras en racisme betekenen in de wereld waarin we leven. Ik moedig iedereen dan ook aan om te getuigen over deze ervaringen.”

Rhonda voegt de daad direct bij het woord en moedigt mij vervolgens aan mindfulness gericht op het ontwikkelen van ColorInsight verder te onderzoeken en mijn aandacht te richten op de betekenis en werking van ras en racisme. Niet alleen in het leven dat we nu leiden, maar ook in de erfenis uit het verleden. Magee: “Ieders perspectief is waardevol en van belang in deze tijd van ingrijpende demografische en sociale verandering.”

Omgaan met verschillen

Toch gaat het volgens Magee niet om mensen te overtuigen van haar ColorInsight training. “Verbinding maken met anderen die de reflectie willen maken en het gesprek willen aangaan vanuit mindfulness en compassie is een eerste en belangrijke stap. Vanuit deze ontmoeting kan een grotere bewustwording ontstaan.”

En op welke manier kan ik deze ColorInsight trainingen dan vorm geven, vraag ik verder. Wat is er nodig om een veilige ruimte te bieden aan mensen van kleur om samen met witte mensen deel te nemen aan een ColorInsight meditatie sessie? Of start ik als witte trainer het beste met een groep van witte mensen? Rhonda gelooft niet dat er een juiste of foute manier is om met dit werk aan de slag te gaan. “Elke situatie vraagt om een specifieke aanpak, om een eigen veiligheid en een eigen gevoeligheid. Het is belangrijk dat de deelnemers kunnen aangeven wat zij nodig hebben om in de gedeelde ruimte te kunnen zijn en te kunnen blijven, om met de eigen gevoelens, gedachten en gewaarwordingen om te kunnen gaan. Het ontwikkelen van mindfulness, en dus ook van ColorInsight, vraagt tijd en beoefening. Eigenlijk gaat het om een levenslange training in het steeds verder bewust worden van elkaars verschillen, hoe we met deze verschillen omgaan en de manier waarop deze verschillen soms bepalend zijn voor onze onderlinge verhoudingen.”

Een stukje moediger ga ik met ColorInsight aan de slag. Ik ontwikkel eigen workshops en meditatie oefeningen aangepast aan de context waarin ik woon – Brussel, de tweede meest diverse stad na Dubai. Spannend, een beetje beangstigend, maar vooral hoopvol.

Titelbeeld: Ed Robertson

Meer informatie
Rhonda is auteur van het boek The Inner Work of Racial Justice. Healing Ourselves and Our Communities Through Mindfulness (2019, Penguin Random House)

Reinhilde Pulinx is auteur van het boek Mindfulness in Superdiversiteit, dat eind oktober 2019 verscheen bij de uitgeverij Pelckmans Pro. Dit is het tweede deel in een reeks van drie artikelen In deze serie onderzoekt Reinhilde de rol die mindfulness kan spelen in het omgaan met de gevolgen van racisme en de verbinding tussen mensen. In deel 2 praat Reinhilde met de Amerikaanse Rhonda V. Magee, schrijver van het pas verschenen boek “The inner work of racial justice. Healing ourselves and transforming our communities through mindfulness”. In deel 3 laat Reinhilde Vlaamse en Nederlandse stemmen aan het woord, die een rol spelen in het zwart-wit debat. Hoe kijken zij naar mindfulness en omgaan met racisme, de kwetsuren die worden opgelopen maar ook de angsten die leven?