“De term boeddhisme light heeft iets denigrerends”

Een kunstmatig trucje. Die benaming van mindfulness herinnert Frits Koster zich nog goed van toen hij in 2007 de opleiding tot mindfulnesstrainer volgde. Zijn collega’s in de Vipassana-traditie stonden wantrouwend over het toen nog nieuwe fenomeen. “Geleidelijk zijn die collega’s wel teruggekomen op die kwalificatie”, vertelt Koster.

Hij begon met het geven van meditatieles toen de achtweekse Mindfulness Based Stress Reduction Deze seculiere achtweekse training is vanaf 1979 ontwikkeld door de Amerikaan Jon Kabat-Zinn. Hij begon vrijwel gelijk met het wetenschappelijk onderzoeken van het effect van de oefeningen op de deelnemers. (MBSR) nog niet bestond. Daarvoor leefde hij vijf jaar als boeddhistische monnik in Thailand. Terug in Nederland wilde Koster de meditatietechnieken toegankelijk maken voor iedereen. “Ik was daarom erg gecharmeerd van de komst van MBSR. Omdat het in die vorm mensen bereikt die anders nooit de waarde van meditatie zouden ontdekken.”

Ook Miranda van Schadewijk, trainer bij het Centrum voor Mindfulness in Amsterdam, maakte kennis met mediteren in een boeddhistische context. “Dat was in Plum Village”, vertelt ze, “het klooster van zenleraar Thich Nhat Hanh in Frankrijk. Mijn eerste ervaring met MBSR drukte me met mijn neus op de feiten, want aanvankelijk had ik wel een vooroordeel. Ik dacht dat het magertjes zou afsteken tegen mijn ervaringen in Plum Village, maar dat bleek niet zo te zijn. De training bracht juist veel verdieping in mijn meditatiebeoefening. Ik leerde de dingen veel subtieler opmerken.”

Natuurlijk zijn er volgens van Schadewijk verschillen tussen een achtweekse mindfulnesstraining en het leven in een klooster. “In het klooster deed ik spirituele vriendschappen op. Ik leerde het concept niet-zelf kennen: het inzicht dat je onlosmakelijk verbonden bent met de mensen om je heen, de elementen en de kosmos. Op intellectueel niveau is dat makkelijk te begrijpen, maar in Plum Village voelde ik ook dat het echt zo was.”

Een ander verschil tussen boeddhisme en MBSR is de ethiek. Van Schadewijk: “In het boeddhisme gaat het over méér dan alleen ‘ik die voor mezelf beoefen’. Een achtweekse MBSR-training komt niet op dat punt. Die is gericht op het individuele welbevinden en dat is ook waardevol.”

Is de term boeddhisme light dan toch enigszins terecht?

“De uitdrukking heeft iets denigrerends,” vindt Koster. “In die acht weken zie ik sommige deelnemers een diepgang bereiken waar ik na de eerste vijf jaar mediteren nog niet was.” Daarnaast verwerkt Koster wel degelijk boeddhistische concepten in de training, zij het in andere verwoordingen. Koster: “Het woord ‘dukkha’, het Pali woord voor lijden, zou ik niet gebruiken in een training. Dan zeg ik: we komen stressvolle dingen tegen in het leven.” Net als de term metta Liefdevolle vriendelijkheid : “Dat noem ik mildheid-meditatie. De termen nirvana of verlichting gebruik ik helemaal niet in mijn trainingen, ook de filosofie over wedergeboorte blijft achterwege.”

De impact en diepgang van een training hangt volgens Koster net zo goed af van de motivatie van de deelnemer. Daarnaast zijn de kennis en verdieping die de trainer biedt van belang, evenals de ‘embodiment’, de mate waarin de trainer de beoefening belichaamt. In Nederland zijn nu meerdere opleidingen waar trainers deze vaardigheden kunnen opdoen.”

Ook van Schadewijk is niet scheutig met boeddhistische termen. “ik verhul niet dat ik een boeddhistische achtergrond heb, maar ik bied de training zo seculier mogelijk aan. Zo blijft de stof toegankelijk voor zoveel mogelijk mensen, want ik weet dat niet iedereen geïnteresseerd is in het boeddhisme. Mensen ervaren ongemak en daar willen ze van af. Met mijn trainingen ondersteun ik mensen bij worstelingen die ze ondervinden in het dagelijks leven. Met mindfulness leren ze zichzelf een andere houding aan: Hoe blijf ik erbij? Hoe wil ik voor mezelf zorgen? Vriendelijkheid is daarbij belangrijk. Daarom geef ik naast mindfulnesstrainingen ook zelfcompassietrainingen.”

Net als Koster gaat van Schadewijk de link met het boeddhisme niet uit de weg. “Met mijn deelnemers praat ik veel over de doe-modus versus de zijn-modus. Ik haal dan voorbeelden aan van toen ik op een retraite was in Plum Village. Daar hoor je regelmatig een mindfulnessbel, dan stopt iedereen met waar die op dat moment mee bezig is. Ik ontdekte daardoor dat het ‘doen’ niet alleen in mijn fysieke bewegingen zat, maar vooral in mijn hoofd.”

Koster denkt dat de diepe wijsheid van het boeddhisme op een impliciete manier toch aanwezig is in zijn trainingen. “Ik zie mijn deelnemers groeien. Dat merk ik bijvoorbeeld in hoe iemand praat over het omgaan met een fysieke beperking. Mensen zijn milder naar wat ze ervaren. Nee, ik zou MBSR niet afdoen als ‘boeddhisme light’. Laten we het dan ‘seculier boeddhisme’ of ‘boeddhisme 2.0’ noemen.”

Verder mediteren na de achtweekse training? 6 Tips van Miranda en Frits

• Begin met korte periodes mediteren: een kwartier, tien minuten, of zelfs één minuut per dag.
• Mediteer samen met anderen: met een groepje in de huiskamer, bij een boeddhistische sangha, of een terugkombijeenkomst van een mindfulnesscentrum.
• Doe geleide meditaties online: bijvoorbeeld bij 30NOW, het Centrum voor Mindfulness of See True.
• Doe een vervolgtraining: Mindful Self Compassion (MSC), MindfulnessBased Compassionate Living (MBCL), of een training Interpersoonlijke Mindfulness.
• Als je de beweegoefeningen prettig vond, probeer een yogaschool.
• Forceer jezelf niet met mindfulness door te gaan als je er niets aan hebt.

Op vrijdag 1 oktober verzorgt Frits Koster een workshop ‘Mindful communiceren’ tijdens het jaarlijkse Landelijk Mindfulness Symposium.
Je kunt je nog aanmelden voor het symposium.