Nooit meer door rood praten

Stoplichten helpen je niet alleen veilig een drukke stad door. Ze komen ook erg goed van pas in het sociale verkeer. Ellie volgde een workshop van Susan Chapman en ontdekt de kunst van het mindful communiceren.

Mokkend zit ik met mijn armen over elkaar. Ik voel me onbegrepen en dat laat ik op deze manier aan mijn goeie vriend zien. “Nee hoor, er is hélémaal niets met mij aan de hand”…zeg ik met een uitgestreken gezicht. Stilzwijgend zitten we die avond naast elkaar… 

Het zijn van die momenten waarop het gewoon nét even niet lekker loopt tussen mij en die goede vriend. Daar waar we eerst nog gezellig zaten te babbelen en samen konden lachen, hangt nu een grote zware, zwarte wolk boven ons hoofd. Het is een wolk van verwijten en onuitgesproken verwachtingen. Van oordelen en beladen emoties. Het is vast herkenbaar, zulke situaties. Je weet niet precies wat is misgegaan, maar het contact is ver te zoeken, dat is duidelijk.

Mindful communiceren
Ik word me steeds meer bewust van het feit dat goed communiceren moeilijker is dan ik dacht. Om hier meer over te leren volg ik daarom samen met vijftien andere mensen de workshop ‘de kunst van mindful communicatie’ bij Karuna Nederland. Karuna is een boeddhistische organisatie die onderwijs in de contemplatieve psychologie verzorgt vanuit de Shambala-traditie. De workshop wordt gegeven door boeddhistisch leraar en familie-therapeute Susan Chapman. Zij reist de hele wereld rond om trainingen te geven over mindfulness in conversaties en relaties.

In een mooie, serene ruimte zitten we een hele zaterdag in een cirkel op de grond. We luisteren naar Susans verhaal en doen oefeningen om dat wat we geleerd hebben in de praktijk te brengen. Met haar rustige, maar bevlogen stem vertelt Susan over het belang van aandachtigheid in conversaties. Door je bewust te zijn van de manier waarop je communiceert kun je elkaar beter leren aanvoelen. Alleen dan kun je een waarachtig, zuiver contact met de ander aangaan. Het wordt mogelijk ‘in openheid te communiceren’, zoals Susan het zelf zo mooi verwoordt. Zij definieert mindful communiceren als: ‘paying attention to the way that we open, and the way that we close, and to what happens in between.’ Op het eerste gezicht een zin vol mysteries. In de loop van de dag wordt ons de betekenis ervan steeds duidelijker.

Groen licht
Susan Chapman gebruikt het stoplicht als metafoor voor het onderscheiden van drie fases van communicatie. Als je in contact staat met de ander en je durft jezelf open te stellen, dan staat het stoplicht op groen. Je kunt jezelf kwetsbaar opstellen en verdriet en plezier met elkaar delen. Je staat niet tegenover de ander, maar bent met elkaar verbonden. Susan noemt deze fase ook wel de ‘groene zone’. In deze zone voel je je veilig en op je gemak. Je vertrouwt op je intuïtie en bent in het huidige moment aanwezig. Gevoelens van verliefdheid, empathie en moed worden hier ontwikkeld. Het duurde jaren voordat ik me thuisvoelde in deze groene zone. Vroeger durfde ik bijvoorbeeld nooit mijn onzekerheid te tonen of met anderen mijn twijfels te delen. Ik speelde de ‘sterke, stoere Ellie’; anderen vonden mij ontoegankelijk. Pas toen ik me over mijn angst heenzette en mijn kwetsbare kant liet ziet, lukte het me waardevolle vriendschappen op te bouwen. Ik werd vrolijker en had daardoor ook meer aandacht en oog voor anderen.

De rode zone
Als je daarentegen bang blijft, sluit je jezelf volgens Susan helemaal af. Het stoplicht springt op rood en je bent niet meer in staat naar de ander te luisteren. Je bouwt een muur om je heen en je bent alleen met jezelf bezig. “Ik heb jou niet nodig, ik red het heus wel in mijn eentje, hoor!” Jezelf afschermen van anderen is een defensieve houding. Je klampt je vast aan allerlei niet-onderbouwde meningen en verdedigt ze totdat je erbij neervalt. In de rode zone negeer je de ander, plaats je jezelf boven de ander of schuif je de schuld op de ander af. Heel herkenbaar, voor alle deelnemers van de workshop. Met veel gelach en gestuntel spelen we in groepjes scénes uit de rode zone na. De autoritaire baas, de roddeltantes, een vrouw in boerka die wordt nagekeken, het ruziënde echtpaar. Ze komen allemaal voorbij.

“De rode zone is gevaarlijk”, zegt Susan Chapman. “Vaak flappen we er allerlei dingen uit zonder ze écht te menen. We kwetsen anderen of maken ruzie. In de rode zone is het soms beter stil te zijn, naar je gevoel terug te keren en niet te reageren op de manier die gebruikelijk voor je is.” Susan Chapman moedigt ons hier aan compassie te ontwikkelen voor jezelf en de ander. “Ben niet te streng voor jezelf, het is oké om boos te zijn. Veroordeel ook de ander niet om zijn onkunde. Probeer de onderliggende pijn te ervaren en blijf in verbinding met elkaar,” drukt Susan ons op het hart.

Stilstaan bij oranje
De cruciaalste fase is volgens Susan Chapman het moment waarop het stoplicht oranje kleurt. Deze in between fase is bepalend voor je relatie met de ander. Het zijn die kleine momentjes van helderheid waarop je jezelf afvraagt: “wacht eens even, waar ben ik nu eigenlijk mee bezig?” Hier maakt je de beslissing: “smijt ik de deur keihard achter me dicht, of draai ik me om en zeg ik sorry?” Net zoals het onverstandig is bij oranje licht nog snel het voetpad over te steken, raadt Susan Chapman ons aan ook in deze situaties van onzekerheid, besluiteloosheid of radeloosheid, stil te blijven staan. “Om mindful te leren communiceren moet je als eerste leren ontspannen”, zegt ze. “Pauzeer en reflecteer, laat alle mogelijke opties ontstaan.”

Hoe eerlijker ik leer naar mezelf te kijken, hoe meer ik deze oranje fases ontdek. Zo merk ik bijvoorbeeld dat samenwonen met andere studenten veel gemakkelijker gaat als ik mijn gebruikelijke reacties van irritatie of boosheid eens achterwege laat. Ik haal adem in plaats van gefrustreerd te zijn over de vieze toilet. Want wat levert boosheid me op? Een rotochtend voor mij en mijn huisgenoot. Ik glimlach, drink een kopje thee en haal straks misschien wel zelf een borstel door de w.c.

Van rood naar oranje
Susan daagt ons uit nieuwsgierig te zijn en te onderzoeken wat er op dit moment gebeurt, dát is de basis van mindful communiceren. Stel jezelf de vraag: “waardoor switch ik van open naar gesloten of van gesloten naar open?” Pas dan kun je bewust de keuze maken tussen afsnauwen of complimenteren, tussen ruzie maken of elkaar de hand schudden.

In sommige landen springen stoplichten niet alleen van groen naar oranje naar rood, maar springen ze ook terug van rood naar oranje, naar groen. Als je mindful wilt leren communiceren is dát ook de route die je wilt begaan. Word je bewust van de momenten dat je een muur om je heen bouwt, van het moment waarop je alleen nog maar defensief kunt reageren, of waarop je voor anderen onbereikbaar bent. Dan springt het licht ook voor jou misschien wel van rood, via oranje, op groen!

Meer weten over Susan Chapman en haar werk?
Bekijk haar website Green Zone Talk, of lees haar nieuwe boek: ’the five keys to mindful communication’.