Boeddha aan de LSD: een frisse blik op psychedelica

Of het nu gaat om LSD, paddenstoelen, of ayahuasca-ceremonies, psychedelische drugs worden doorgaans geassocieerd met hippies, festivals, mensen die een psychose krijgen, of met toeristen die uit een raam springen na paddogebruik. Associaties die mogelijk een heel andere kant van de middelen overschaduwen.

Zo wordt het gebruik van hallucinogenen al eeuwenlang in een ceremoniële setting uitgevoerd om de geest te verruimen. Ook wordt er sinds de jaren vijftig onderzoek gedaan naar het gebruik van psychedelica in de geestelijke zorg. Bovendien hebben veel (westerse) boeddhistische leraren weleens geëxperimenteerd met een of ander middel. Is het taboe op geestverruimende middelen aan het vervagen? En welke rol kunnen psychedelica spelen bij persoonlijke ontwikkeling en gezondheid?

Om die vraag te beantwoorden sprak René met Daan Keiman (30), medewerker bij de Drugs Infolijn van het Trimbos-instituut, boeddhist en afgestudeerd geestelijk verzorger. Daan is naast zijn werk actief voor stichting OPEN, die onderzoek naar alle facetten van de psychedelische ervaring stimuleert. Ook is hij betrokken bij de organisatie PsyCare, die geestelijke zorg biedt aan mensen in een psychedelische crisis op festivals. (“We doen daar een van de meest boeddhistische dingen, en dat is er gewoon bij blijven”). Zijn artikel ‘Geestelijke verzorging van de Verruimde Geest’, een pleidooi voor het -verstandig en voorzichtig gebruik van hallucinogenen in de geestelijke zorg, is in afwachting van publicatie.

War On Drugs

De meeste psychedelica Met psychedelica wordt in dit stuk -tenzij specifiek aangegeven- gedoeld op psilocybine (de actieve stof in paddenstoelen, of paddo’s) , LSD en ayahuasca (en de werkzame stof DMT). MDMA (de werkzame stof in XTC-pillen) wordt meestal niet tot de klassieke psychedelica gerekend maar wordt een empathogeen genoemd, een middel dat empathie opwekt. Andere drugs zoals speed, cocaïne, wiet en hasj worden hier buiten beschouwing gelaten. zijn op dit moment bij wet verboden. LSD staat op lijst 1 van de opiumwet. Paddenstoelen staan op lijst 2 (net als wiet en hasj), maar sommige varianten, truffels, kunnen in de smartshop gekocht worden. “Tot voor kort was ayahuasca legaal voor sommige religieuze groepen, waaronder de Nederlandse Santo Daime-kerk, waarbij het in ceremoniële setting drinken van ayahuasca centraal staat”, vertelt Keiman. “ Maar zij hebben onlangs een rechtszaak verloren en mogen sinds dit jaar geen ayahuasca meer verstrekken aan hun leden. Ze zijn in cassatie gegaan.

Het taboe op hallucinogene drugs heeft een recente geschiedenis, maar gaat tegelijkertijd ook ver terug naar koloniale tijden. Keiman: “De missionarissen van de Conquistadores die in Zuid- en Centraal Amerika aankwamen hebben daar het gebruik van paddenstoelen, peyote en LSA-bevattende zaden natuurlijk tryptamine, LSA (Lysergisch amidezuur) dat nauw verwant is met LSD. onderdrukt of geprobeerd uit te roeien. Het gebruik van de middelen was voor de inheemse stammen een manier om in contact te komen met hun goden, en dat werd gezien als competitie voor de christelijke kerk, die het aanbidden van andere goden niet toestond.

Een iets recentere geschiedenis is die van de ‘War On Drugs’, die begonnen is in de Verenigde Staten in de jaren zeventig. Psychedelica als LSD en paddenstoelen worden in de jaren vijftig nog door wetenschappers gezien als potentieel zeer krachtige middelen die misschien kunnen helpen bij het genezing van alcoholisme en ander psychisch leed. Er was veel geld voor onderzoek, en de medicijnenfabrikant die het patent op het middel had bood het praktisch gratis aan iedere onderzoeker aan met een goed plan.

Maar vanaf de jaren zestig worden psychedelica steeds vaker geassocieerd met de protestbeweging en lijkt het een bedreiging te worden voor de gevestigde orde in plaats van een potentieel geneesmiddel. Ook komen er verhalen naar buiten over mensen die gek worden van LSD, uit het raam springen, of in een psychose belanden.

Keiman: “Drugs worden steeds meer geassocieerd met de hippiecultuur, en een losgeslagen jeugdcultuur. Serieus onderzoek wordt steeds moeilijker, omdat betrokken wetenschappers die zich hier mee bezig houden een slecht imago krijgen. Ook worden er repressieve drugswetten ingevoerd, waardoor het lastiger wordt om onderzoek naar psychedelica te financieren.”

Verslavend en gevaarlijk?

Hoe gevaarlijk zijn psychedelica nu echt? Keiman: “Wat ze in ieder geval niet zijn is verslavend: er worden jaarlijks misschien tien tot vijftien mensen behandeld voor problematisch gebruik van paddenstoelen en LSD. En dat zijn geen lichamelijke verslavingen, maar mensen die het gebruiken als escapistisch middel. Als je dit afzet tegen middelen als alcohol, tabak en cocaïne dan is er weinig aan de hand.”

Maar helemaal zonder gevaar is het gebruik van de middelen volgens Keiman niet. “Risico’s zijn er voor mensen die aanleg hebben voor mentale problemen, of mensen die al mentale problemen hebben. Zo is er een kleine kans om in een psychose terecht te komen, of kan er een depersonalisatiestoornis een psychische aandoening waarbij de patiënt een gevoel van vervreemding ervaart, zonder dat er sprake is van wanen. optreden na gebruik. Wat ook gebeurt, maar zeldzaam is, is HPPD (hallucinogen persistent perception disorder) waarbij mensen een aantal van de visuele effecten van een trip blijven zien. Er zijn dus wel degelijk wat risico’s.”

Hoe groot die risico’s dan zijn? “Schattingen variëren van een op de tienduizend tot een op de duizend voor acute psychoses. Maar stel dat je overweegt om zo’n middel te gebruiken, dan is zo’n schatting niet heel relevant. Het is belangrijker om na te gaan hoe je in je vel zit en of jij of je familieleden last hebben van psychoses, een bipolaire stoornis, borderline persoonlijkheidsproblematiek, of andere psychische problemen. Ook bepaalde medicijnen kunnen gevaarlijk zijn in combinatie met psychedelica. Dit zijn wat we contra-indicaties noemen voor het gebruik van hallucinogene middelen: het is dan geen goed idee om hallucinogenen te gebruiken.”

Genuanceerd beeld

Er is al sinds de jaren vijftig zowel bij voorstanders als tegenstanders veel geloofsretoriek te bespeuren: tegenstanders van hallucigene middele komen met spookverhalen over zelfmoorden en psychoses. Voorstanders loven de hemelse eenheidservaringen. Keiman is positief, maar pleit voor een genuanceerd beeld: “Er komen zeker veel positieve resultaten uit de onderzoeken die gedaan worden. Depressieve mensen die gaan trippen lijken bijvoorbeeld veel minder last te hebben van hun symptomen na de trip. Maar dat is wel wanneer de trip is ingebed in therapie: mensen krijgen begeleiding en nazorg. Professionele begeleiding verkleint allerlei risico’s op psychische klachten of blijvende problemen. En ook dan nog kleven er risico’s aan psychedelica. Ik denk dat het goed is om hier op een kritische en wetenschappelijke manier naar te kijken. Het is in ieder geval geen tovermiddel. Maar het positievere imago dat het nu krijgt is volgens mij een welkome afwisseling van de decennialange demonisering.”

Onderzoek

In de Verenigde Staten zie je die imagoverandering terug in de aandacht die het krijgt van de mainstream media en een toename aan serieus wetenschappelijk onderzoek naar hallucinogenen. In Nederland wordt op dit moment aan verschillende universiteiten in Nederland gewerkt aan de voorbereidingen voor onderzoek naar psychedelica. Aan de universiteit van Maastricht en in het Leids UMC wordt onderzoek gedaan naar hoe MDMA kan helpen bij de behandeling van PTSS. En de Radboud Universiteit in Nijmegen doet onderzoek naar de behandeling van verslaving met behulp van ibogaïne, de werkzame stof van de Iboga-plant.

Het UMC Utrecht en UMC Groningen bereiden zich voor op een internationaal onderzoek van de commerciële organisatie Compass Pathways, naar een psilocybine-behandeling van mensen met een behandelresistente depressie. Keiman: “Mensen die behandelresistent zijn hebben vaak al van alles geprobeerd: Cognitieve Gedragstherapie, langdurige psychotherapie en medicatie. Maar niks werkt. Zij krijgen nu een hoge dosis psilocybine toegediend, en het onderzoek laat zien dat ze na die hoge dosis minder last hebben van de symptomen. En dat dit effect weken tot maanden kan aanhouden.”

Deelnemers aan het onderzoek lijken niet alleen minder depressief te zijn, maar ook echt gelukkiger: “Ze voelen ook meer empathie en verbondenheid, en geven aan dat ze meer open staan voor nieuwe ervaringen, minder oordelen, een diepere verbondenheid met de natuur en met de mensheid als geheel ervaren, meer zelfcompassie hebben en een betere band hebben met de therapeut, wat hen ontvankelijker maakt voor reguliere therapie.

Boeddhisten aan de psychedelica

Meer compassie, diepere verbondenheid: zou dit ook de vele westerse boeddhisten in de jaren zestig hebben aangetrokken tot de psychedelica? Joan Halifax, Stephen Batchelor, Ram Dass, Jack Kornfield – de lijst van leraren die in meer of mindere mate hebben geëxperimenteerd met hallucinogenen is groot. In het boek Zig Zag Zen (2015) van Tricycle-redacteur Allen Badiner komen bovengenoemde leraren aan het woord. De meesten beschrijven hun ervaringen als een leerzame fase waar ze veel aan hebben gehad. Wel zijn ze er vaak ook weer mee gestopt. Joan Halifax zegt: “Ik zie psychedelica als een fase waar we doorheen gaan als we proberen om meer te worden wie we echt zijn, om authentieker te worden en oprechter. Ik heb zelf het gevoel alsof ik inmiddels ben ‘afgestudeerd’ in psychedelica, maar dat ze wel een deel hebben uitgemaakt van mijn eigen psychologische ontwikkeling.” Halifax vindt verder dat je op het meditatieve pad andere kwaliteiten ontwikkelt: “In meditatie staat het cultiveren van kwaliteiten als stabiliteit, liefdevolle vriendelijkheid, helderheid en nederigheid centraal. Met psychedelica ontwikkel je die kwaliteiten niet per se.”

“Ik denk dat Halifax gelijk heeft”, zegt Keiman. Je kunt psychedelica het beste zien als instrumenten waarmee je best makkelijk grote fouten kunt maken. Psychedelica kunnen denk ik wel bovenstaande kwaliteiten opleveren, maar ze kunnen ook makkelijk leiden tot enorme ego-inflatie of vormen van spiritual bypassing de term die gebruikt wordt voor het gebruiken van spirituele ideeën en beoefening om het oplossen van problemen uit de weg te gaan.

Maar dat weten we van meditatie ook. Een groot verschil is dat de risico’s bij meditatie misschien kleiner zijn: als je een keer een zencursus doet en het blijkt niet bij je te passen dan is er weinig aan de hand. Maar als je je verkijkt op een psychedelicum zijn er wel degelijk gevaren. En ik denk dat Joan Halifax ook gelijk heeft in de zin dat een gestructureerde methode van dagelijkse meditatie veiliger, stabieler en consequenter is dan wat je kunt bereiken met psychedelica.”

Egodirecteur

Een belangrijke wetenschappelijke overeenkomst van het gebruik van psychedelica en meditatie is de invloed die beiden zouden hebben op het ‘default mode network’ in het brein. Het default mode network filtert de zintuiglijke en emotionele input van het brein en maakt er een samenhangend verhaal van (Ook wel ‘CEO of the brain’ genoemd). Er wordt ook wel gezegd dat dit deel van het brein verantwoordelijk is voor het functioneren van het ego. Psilocybine en LSD zouden het default mode network stiller maken, doordat er bij gebruik minder zuurstof en bloed naar het netwerk gaan. Hoe minder zuurstof en bloed het default mode network gebruikte, hoe groter de kans was dat een deelnemer aan het onderzoek zei het gevoel van een ‘zelf’ kwijt te zijn.

Dit suggereert dat ons zelfgevoel niet zo belangrijk is als we denken. Keiman: “Er bestaat een netwerk in de hersenen dat op het moment dat je niks doet begint met rumineren: nadenken over het verleden en de toekomst. Daarbij bestendigt het eigenlijk een soort construct van zichzelf. Bij mensen met depressie of OCS (Obsessief-Compulsieve Stoornis) zie je overactiviteit in dat default mode network: teveel nadenken waardoor je verstrikt raakt in je eigen denkbeelden. Meditatie, psychedelica, sensorische deprivatie en ook bepaalde vormen van dans kunnen die overactiviteit mogelijk verminderen.

Het vijfde voorschrift

De vergelijking tussen boeddhistische meditatie en psychedelica is niet voor iedereen even logisch. Er zijn genoeg boeddhistische leraren die vinden dat psychedelica je niet dichterbij maar juist verder van de realiteit brengt. “Je hebt geen drugs nodig hoor. Je hallucineert al. Je bent al bedwelmd door onwetendheid, boosheid en gehechtheid en daardoor ervaar je ellende. Waarom zou je nog meer bedwelmende middelen nemen?”, aldus een Nepalese non in de jaren ’70.

Brad Warner, zenleraar en auteur van onder andere Hardcore Zen, schreef een behoorlijk fel betoog waarin hij beeldend uitlegt wat het verschil is tussen naar de top van een berg klimmen (mediteren) en ernaartoe vliegen met een helikopter (lsd gebruiken). “It’s not the same”, stelt Warner. Wie een berg te voet beklimt waardeert ieder moment van de beklimming, en het pad van meditatie is er eentje waarbij je leert om niet van hoogtepunt naar hoogtepunt te leven, maar om juist waardering te hebben voor de doodgewone momenten die het grootste deel van je leven uitmaken. “That’s because mundane life, just exactly as it is, with no enhancements or hacks at all, is incredible”.

En is er niet ook het Vijfde Voorschrift in het boeddhisme, dat de beoefenaar voorschrijft om helemaal geen bedwelmende middelen te gebruiken die leiden tot onzorgvuldigheid? Volgens Keiman is de betekenis van dit voorschrift relatief: “Er wordt ook wel gezegd dat het vijfde voorschrift alleen alcohol betreft. En het woord ‘onzorgvuldigheid’ is ook belangrijk. Als iemand terugkomt van een ayahuasca-retraite en zich heel bewust van zijn of haar innerlijke processen, leidt dit dan tot onzorgvuldigheid? In de traditie waarbinnen ik beoefen, een Chinese Mizhong orde ‘Tian Long Whei’, ligt de nadruk op het niet schaden van anderen door de eigen intoxicatie. Psychedelica zouden kunnen fungeren als ‘fang bien’ (vaardigheid met middelen) en zijn niet inherent schadelijk. Het is vooral belangrijk om hier als sangha en als boeddhist kritisch over na te denken.”

Stervensbegeleiding

Waar psychedelica mogelijk ook een rol kunnen spelen is op het gebied van stervensbegeleiding. Er zijn meerdere onderzoeken en gevallen bekend waarbij terminaal zieke patiënten na een psychedelische trip een stuk beter om kunnen gaan met hun naderende dood. Keiman: “Het sterfbed is bij uitstek een boeddhistisch domein. Het boeddhisme kan mensen helpen om gezond na te denken over de dood, en om op een hele bewuste manier het stervensproces te ervaren. Wat je ziet is dat mensen die psychedelica gebruiken soms een diepere aanvaarding hebben van hun eigen sterfelijkheid, inzicht in de onverwoestbaarheid van het bewustzijn, of een enorme acceptatie en liefde kunnen ervaren, terwijl ze nog geen paar uur daarvoor worstelden met een angststoornis gerelateerd aan hun terminale kanker. Wie als boeddhist in een hospice werkt zal zich moeten bedenken dat dit mogelijk een gangbare behandeling wordt: hoe staan we daar als boeddhisten tegenover en welke rol willen we daar in spelen?

Sangha’s: werk aan de winkel

“Er is een enorme verandering aan het plaatsvinden in onze cultuur, en het is goed mogelijk dat mensen na een psychedelische ervaring op zoek gaan naar manieren om die ervaring te integreren of te duiden en dan bij het boeddhisme terechtkomen. Hoe gaan we die mensen ontvangen? En in hoeverre zijn we in staat om mensen bij te staan die door een moeilijke ervaring gaan omdat ze middelen hebben gebruikt? Mensen willen ermee experimenteren, ook leden van boeddhistische groepen. Leraren en sangha’s moeten daarop voorbereid zijn.

Werk aan de winkel voor boeddhisten dus. Hoe sangha’s dit kunnen doen? “Door in eerste instantie gewoon eens zonder oordeel te kijken naar het wetenschappelijk onderzoek, en door naar de verhalen te luisteren van mensen die de middelen weleens gebruikt hebben. Ik denk dat er een taboe op het onderwerp rust, en dat het doorbreken ervan kan leiden dat veel mensen opener zullen spreken over dit onderwerp. Ik verwacht dat veel boeddhisten uit de psychedelische kast zullen komen, ik ken er in ieder geval veel die nu nog in de kast zitten, inclusief leraren. En het betekent niet dat iedereen psychedelica moet gaan gebruiken, het is ook gewoon legitiem om het af te raden. Zolang we er maar op een open manier naar blijven kijken.”

Titelbeeld: PrettyDrugThings

---

Meer informatie

-Naast het gesprek met Daan Keiman was een belangrijke bron voor dit artikel een boek van de journalist Michael Pollan ‘How to Change Your Mind’. Pollan is journalist bij de New York Times en stond in 2010 nog in de Time-lijst van meest invloedrijke personen. Het boek is een bestseller, en zal waarschijnlijk enorm bijdragen aan een positieve verandering van het imago van psychedelica.

– Podcast: interview Michael Pollan door Sam Harris

– Zig Zag Zen, Alex Gray & Allen Badiner, Synergetic Press Inc., 9780907791621

– Lees ook dit artikel over psychedelica, op de Correspondent

---

Veilig aan de psychedelica, hoe doe je dat?
Volgens Daan Keiman zijn een aantal dingen van belang.

• Intenties
  Vraag je allereerst af: ‘waarom wil ik dit?’. Wat zijn je beweegredenen en je verwachtingen? Als je hoge verwachtingen hebt van ‘boeddhanatuur’ en ‘verlichting’ kun je weleens bedrogen uitkomen. En als je trauma’s uit je jeugd wilt verwerken dan is het misschien beter om een professional te zoeken en in therapie te gaan.
• Risico’s
  Als je het dan nog steeds wilt doen, wees bewust dat er risico’s zijn. Kijk of je aanleg hebt voor psychische stoornissen, of je goed in je vel zit, en of er andere factoren zijn die ervoor zorgen dat je het beter niet kunt doen.
• Veiligheid
  Zorg dat je op een veilige plek bent waar je helemaal jezelf kunt zijn, ook als dat confronterend is. Het fijnst is het wanneer er iemand bij is die ervaring heeft. Traditioneel gezien zijn dat sjamanen, tegenwoordig zijn er ook ‘tripsitters’, maar een ervaren vriend of vriendin kan ook genoeg zijn.
• Verwerking
  Zorg dat je in de dagen daarna de tijd hebt om de ervaring te verwerken. Het kan veel losmaken.