Uniek experiment verbindt boeddhisme met psychedelische renaissance

En wat moet je als boeddhist met het kleurrijke spektakel aan emoties en gewaarwordingen dat de psychedelische reis met zich meebrengt? Zijn dit niet juist ‘illusies’ die afleiden van het pad van meditatie?

Kijk naar Descending the Mountain op woensdag 29 juni.

Hoog in de Zwitserse Alpen, op de berg Rigi, komen zo’n veertig zenbeoefenaars samen in een zenklooster voor een boeddhistische retraite. Ze gaan vijf dagen ‘zitten’: iets wat ze al heel vaak hebben gedaan. Maar dit keer is er één verschil: op dag vier krijgt de helft van de meditatiebeoefenaars een capsule met psilocybine, de werkzame stof in paddo’s. De andere helft krijgt een vergelijkbare pil, maar dan met suiker.

Als de capsules na een rituele inzegening zijn ingenomen, gebeurt er ogenschijnlijk niet zoveel. De ervaren zazen beoefenaars zitten in alle rust in op hun kussen. Alleen een voorzichtige glimlach hier en daar geeft een vermoeden wie er psychedelica heeft gekregen. Slechts één persoon begint hardop te zuchten en te kreunen en moet erbij gaan liggen.

Psychedelische renaissance

Dit experiment past in een trend die ook wel ‘de psychedelische renaissance’ wordt genoemd. Wetenschappelijk onderzoek naar psychedelica zat decennia in een impasse tijdens de War on Drugs. Maar tegenwoordig is er sprake van een opleving. De meeste studies richten zich op de therapeutische toepassing van bewustzijnsverruimende middelen. Het onderzoek in het zenklooster gaat juist over dat andere fascinerende aspect van psychedelica: hun potentie om een mystieke of verlichtingservaring op te wekken.

En dat is behoorlijk uniek, vertelt regisseur Maartje Nevejan, die het experiment op film vastlegde: “Er is bijna geen wetenschappelijk onderzoek gedaan naar mystieke ervaringen in relatie tot psychedelica. Je hebt het beruchte Good Friday-experiment uit 1962 waarin een aantal priesterstudenten tijdens de mis op Goede Vrijdag psilocybine kreeg toegediend. Dit is eigenlijk pas de eerste studie in een niet-klinische setting die daarop volgt.”

Narziss & Goldmund

Nevejan werd door beide initiatiefnemers – zenleraar Vanja Palmers en neurowetenschapper Franz Vollenweider – benaderd voor dit project: “Naast het experiment zelf, vond ik vooral het verhaal van beide heren intrigerend: samen vertegenwoordigen ze de recente geschiedenis van psychedelica. Beiden waren twintigers ten tijde van de psychedelische revolutie. En hun eigen eerste LSD-ervaringen hadden een bepalende invloed op hun verdere leven: de één werd wetenschapper, de ander zenleraar. Ik zag parallellen met het verhaal van Narcis & Goldmund van Herman Hesse waarin twee boezemvrienden elk vanuit een ander perspectief de mystieke ervaring benaderen: de één rationeel, de ander spiritueel.”

De innerlijke ervaring tastbaar maken

Bovendien paste het project goed in haar eigen profiel: “Sinds een jaar of acht ligt mijn focus op de innerlijke ervaring. Die probeer ik tastbaar te maken door er een visuele taal voor te ontwikkelen. In mijn eerdere film ‘Ik ben er even niet’, over kinderepilepsie, benader ik ook een ingewikkelde innerlijke ervaring waar we eigenlijk geen woorden voor hebben, door middel van film.”

‘Descending the Mountain’ zit inderdaad vol met uiteenlopende visuele effecten die in combinatie met een speelse soundtrack een impressie geven van de psychedelische ervaring. Denk aan een berglandschap waarvan de contrasten steeds veranderen. Of aan een magische realiteit – met elfjes die door de alpenweides fladderen en paddenstoelen die uit de blouse van de wetenschapper groeien – die als een extra laag over de normale waarneming heen schuift. En aan kunstwerken uit uiteenlopende culturen die als psychedelische fractalen uit elkaar lijken te ontspruiten – een filmtechniek waarbij kunstmatige intelligentie is gebruikt.

Wil je vaker dit soort artikelen lezen? Schrijf je dan vrijblijvend in voor onze wekelijkse nieuwsbrief!

Medicijn voor de planeet

“We wilden ver weg blijven van de psychedelische esthetiek van de jaren ’60 en ’70,” licht Nevejan toe: “Die had veel meer het imago rebels te zijn, het ging toen om de zoektocht naar vrijheid. In deze tijd ligt de nadruk bij psychedelicagebruik op heling: in eerste instantie van onszelf en onze mentale gezondheid, maar wat mij betreft ook van onze planeet. Dat is in elk geval waar we in deze film de nadruk op leggen: op hun potentie om onze onderlinge verbondenheid met de natuur weer voelbaar te maken – en daarmee een stap te zetten richting heling van de klimaatcrisis. Vanja zegt het heel treffend in de film: ‘Psychedelica zijn een medicijn, maar niet alleen voor wie ziek is.’”

De top van de berg

Tegen de achtergrond van een adembenemend Zwitsers berglandschap, bezingt de zenleraar de kracht van psychedelica: “Als zenbeoefenaar train je jaren om de top van de berg te bereiken. Maar eigenlijk weet je al die tijd niet precies waar je naar op zoek bent. De berg is altijd in sluierbewolking gehuld. Psychedelica zorgen ervoor dat die bewolking tijdelijk openbreekt: ineens zie je de top van de berg. Dat betekent niet dat je instant verlicht bent – maar je weet voortaan wel waar je naar op zoek bent.”

Voor Palmers zelf opende de LSD-ervaring uit zijn jeugd de deur naar een boeddhistisch leven. Nu, jaren later, vraagt hij zich af: is de psychedelische ervaring ook behulpzaam voor getrainde meditatiebeoefenaars? En welk effect heeft die meditatietraining vervolgens op de psychedelische ervaring zelf?

Psychedelica en meditatie versterken elkaar

De wetenschappelijke publicatie over het experiment beaamt wat we al zagen: ervaren meditatiebeoefenaars laten zich niet afleiden door alle toeters en bellen van de psychedelische ervaring. Integendeel: psilocybine verdiepte juist hun meditatie. En de kans op een mystieke ervaring – door de wetenschappers ‘ego-dissolutie’ genoemd – nam sterk toe. Na afloop ervaarden ze bovendien meer mindfulness dan hun collega’s uit de controlegroep. Een verschil dat – samen met nog een aantal positieve kwaliteiten – vier maanden later nog steeds aanhield.
Een ander opvallend gegeven was dat de zenbeoefenaars nauwelijks gevoelens van angst of verwarring ervaarden tijdens de psychedelische reis. Meditatietraining lijkt dus ook te beschermen tegen de mogelijk negatieve effecten van psychedelica.

“Psychedelica en meditatie versterken elkaar wederzijds,” concludeert Nevejan. “Meditatietraining zorgt niet alleen voor een diepere beleving van de psychedelische ervaring, maar de psychedelische ervaring verrijkt die meditatiebeoefening ook. Zo sprak ik na afloop met een non, die net als de andere deelnemers nooit eerder psychedelica had gebruikt. Ze vertelde me dat ze jarenlang aan een strenge vorm van de zenbeoefening had vastgehouden. Onder invloed van de psilocybine was ze voor het eerst sinds tijden weer vragen gaan stellen. De psychedelische reis had haar losgeschud en daarmee haar beoefening verlevendigd.”

Boeddhistische psychedelische retraites?

Verwacht Nevejan dat naar aanleiding van de positieve resultaten nu meer boeddhisten zullen gaan experimenteren met psychedelica? Nevejan: “Ik denk dat veel mensen dat wel zouden willen. En dat er ook wel individuele boeddhisten zijn die dat doen. Maar binnen de context van een officiële boeddhistische retraite? Nee, dat lijkt nog ver weg.”

En dat heeft alles te maken met het stigma dat er (nog?) op psychedelica ligt. Nevejan: “Na zijn eerste psychedelische ervaringen reisde Vanja als hippie de wereld rond. Na enkele omzwervingen kwam hij in het Tassajara klooster in Californië terecht, waar hij tien jaar zou blijven. Bijna iedereen daar had psychedelische ervaringen gehad. Iedereen wist dat van elkaar, maar het was een taboe om het erover te hebben. Ze hadden allemaal de sterke overtuiging dat ze die mystieke ervaring nu zonder psychedelica moesten kunnen bereiken. En ze probeerden dat op de gekste manieren: door te vasten en nachtenlang niet te slapen bijvoorbeeld.

Vanja’s mentor, de benedictijnse broeder David Steindl-Rast, durfde uiteindelijk de conclusie te trekken. ‘We hebben veel van al deze methoden geleerd, maar niets is zo ingrijpend als de psychedelische ervaring zelf,’ zei hij. Palmers ging daar eerst nog tegenin. Maar vroeg zich uiteindelijk ook af: waarom schamen ons hier eigenlijk voor? Als iemand twintig tot dertig jaar op een matje probeert deze ervaring te krijgen, en het lukt niet, is het dan niet juist ontzettend jammer om ze psychedelica te onthouden?”

Illusies

Maar een psychedelische reis bestaat uit meer dan alleen een mogelijke mystieke ervaring. Hoe zit het met het kleurrijke spektakel aan emoties, gedachten en lichamelijke gewaarwordingen die een psychedelische reis ook met zich meebrengt? Wat moet je daar mee als boeddhist? Zijn dat niet juist ‘illusies’ die afleiden van het pad van meditatie?

Nevejan: “Hier verwijs ik wederom naar Vanja die zegt: ‘Juist meditatietraining helpt je om de illusies die psychedelica ook creëert door te prikken. De technieken die je in boeddhistische training leert, zoals de focus op je ademhaling, helpen je om heftige ervaringen te doorstaan. Als je daarmee werkt kunnen dat soort ervaringen een krachtig leermiddel worden.’ Zelf denk ik dat het ook heel belangrijk is om een docent te hebben die je tijdens zo’n reis begeleidt. Anders kun je er inderdaad in verdwalen.”

Zelf heeft ze ook wel eens psychedelica gebruikt, vertelt Nevejan: “En dat was altijd binnen een rituele setting met leraren. Ik raad iedereen die geïnteresseerd is dan ook aan om er begeleiding bij te zoeken. Set en setting zijn essentieel om een ‘bad trip’ te voorkomen. Daarnaast is het goed om je te beseffen dat je ook met begeleiding soms door moeilijke stukken heengaat. In die zin is het eigenlijk net een boeddhistische retraite: de ervaringen die je daar hebt zijn ook niet altijd makkelijk.”

Boeddhistische psychedelische therapie

Daarnaast biedt de boeddhistische filosofie en psychologie wellicht ook een raamwerk aan de hand waarvan we de psychedelische ervaring beter kunnen begrijpen en begeleiden. Een eerste stap in die richting wordt momenteel gezet door de boeddhistische Naropa Universiteit in Colorado, die in maart dit jaar een opleiding voor psychedelisch therapeuten lanceerde.

De opleiding is bedoeld voor professionals in de psychiatrie en geestelijke verzorging die al als therapeut werken. En wil een brug slaan tussen boeddhisme, contemplatieve praktijken en westerse psychotherapie. De training is opgezet in samenwerking met Stichting MAPS, de oudste non-profit organisatie die onderzoek naar psychedelische therapie financiert. Volgens Jamie Beachy, één van de codirecteuren van het Naropa Center for Psychedelic Studies, sluit de boeddhistische ethiek goed aan bij het potentieel van psychedelische therapie. Beachy: “De motivatie voor deze opleiding komt voort uit onze diepe toewijding om menselijk lijden te verlichten .”

De berg weer afdalen

Of je psychedelica nu gebruikt als therapie of ter ondersteuning van je meditatiebeoefening: uiteindelijk gaat het helemaal niet om de piekervaring zelf. “Daarom heet de film natuurlijk ook ‘Descending the mountain’,” benadrukt Nevejan: “Het gaat erom wat je na afloop met die ervaring doet.” Zoals Palmers het zelf zo mooi zegt: “Het doel van de boeddhistische beoefening – met of zonder psychedelica – is om gewoon je leven van alledag te leven, als een normaal mens. Maar wel vanuit de belichaamde ervaring van intrinsieke verbondenheid. Daar zit de transformatie.”

 

---

Descending the Mountain bij De Boeddhistische Blik

• Descending the Mountain kwam in november 2021 uit en draaide in de Nederlandse bioscopen en op diverse internationale filmfestivals. De film werd genomineerd voor de Homeland Earth Award op het Silbersaltz festival in Duitsland.
• A.s. woensdag 29 juni is Descending the Mountain voor het eerst op de Nederlandse televisie te zien. Om 23.30u bij De Boeddhistische Blik op NPO2. Een dag later, op 30 juni, wordt de film vertoond op de expositie ‘Gardening’ in Bunnik.
• Uitzending gemist? Kijk de film terug via NPO Start.
• Bekijk ook de officiële website van ‘Descending the Mountain‘