The final frontier

In zijn vorige twee columns vergeleek Tom Hannes de Kritieke Zone van de Aarde, waar alle leven op te vinden is, met een zencirkel of enso. Hij ontdekte dat hij de enso kan lezen als een icoon voor een ecologische zingeving. In deze aflevering van Zencirkels gaat hij nog een stapje verder: onze zingeving is zelf ook een soort van Kritieke Zone, een tweede huid die we om ons heen trekken.

---

De ruimte in

Onlangs sprak ik iemand die lange tijd in de hoogste regionen van Silicon Valley had gewerkt. Hij had de digitale industrie vol walging verlaten en ik vroeg hem wat zijn huidige plannen waren. ‘Space, man! That is were everybody wants to go to now.’ Niet alleen de zelfuitgeroepen allerslimsten willen naar de ruimte. Ook de superrijken willen erheen. Elon Musk trekt naar Mars en Amazonbaas Jeff Bezos organiseert ruimtetripjes voor miljardairs.

Het past allemaal bij de moderne pioniersgeest: we moeten almaar verder en groter denken. Het past ook in onze millennia oude axiale manier denken over zingeving: ginder in het heelal, ver boven ons hoofd, daar is de Kosmische Zin van het Bestaan te vinden. Als we onze diep ware zelf met die kosmische eenheid kunnen linken, krijgt ons leven zin.

Tot we plots ontdekken dat dit niet zo is.

Dat mocht William Shatner op pijnlijke wijze aan den lijve ondervinden toen hij in een raket van Bezos stapte. Shatner was uitgenodigd omdat hij decennia lang de rol had gespeeld van captain James T. Kirk in de science fiction televisie en filmreeks Star Trek. Als Kirk verkende hij de uithoeken van het heelal, the final frontier, to boldly go where no man had gone before!

Shatner, op dat moment 90 jaar oud, verwachtte dat hij eindelijk de mysterieuze aantrekkingskracht van het heelal eens echt zou ervaren. Het draaide anders uit. Want meteen nadat zijn capsule weer was geland, stond Shatner op de Aarde te wenen. De ervaring was verschrikkelijk geweest. Hij was geschokt over hoe ontzettend snel de blauwe hemel ingewisseld werd voor de pikzwarte ruimte. Dat buiten dat dunne laagje atmosfeer enkel maar onmetelijke duisternis, koude en dood was. Dat alle leven en schoonheid onder hem lag. Dat we die schoonheid volop aan het vernietigen zijn. En dat hij daar nog nooit bij had stilgestaan. “Ik was vervuld van huiver”, vertelde hij later. “Mijn reisje naar de ruimte moest een viering zijn, maar het voelde aan als een begrafenis.”

Zingeving als kritieke zone

Niet iedereen kan zich een tripje naar de ruimte veroorloven om zo’n revolutionaire morele ervaring op te doen. Overigens is Bezos, die het tripje meermaals maakte, zelf het levende bewijs dat niet iedereen daar zo’n ecologisch ontwaken aan overhoudt. Bezos grote droom blijft om een pretpark in de ruimte te bouwen.

Maar misschien hebben we geen ruimtereisjes nodig om ons te doen ontwaken tot een Kritieke-Zone-zingeving. Misschien lukt het ook als we onze zingeving zelf meer leren voorstellen als een kritieke zone: een dun en fragiel maar prachtig laagje om ons heen waar alles van waarde uit voortkomt.

In een oude boeddhistische tekst, de Avatamsakasoetra, stootte ik op een voorstelling van de boeddhistische weg die iets gelijkaardigs stelt:

Moge alle voelende wezens geparfumeerd worden door de geur van vrijgevigheid, moreel gedrag, geduldige verdraagzaamheid, energetisch doorzettingsvermogen, meditatieve concentratie en wijsheid.

De zes praktijken die hier opgesomd worden, de zogenaamde paramita’s, vatten de boeddhistische weg samen. Die weg wordt dus vergeleken met een wolkje parfum. Hoe zit dat? Hoe link je een diepe en duurzame zingeving met zoiets oppervlakkigs als cosmetica?

Maar de vergelijking heeft een heel interessant punt. Want wat is parfum? Een atmosferisch laagje dat we kiezen om aan onszelf toe te voegen. Een tweede huid zeg maar, om onze interacties met de buitenwereld aangenamer te maken. Zo kunnen we zingeving ook bekijken. Het is iets dat we toevoegen aan onze manier van doen, iets waartoe we ons verbinden om richting te geven aan de interacties tussen onze innerlijke en de uitwendige wereld. En net zoals parfum vluchtig is en telkens weer moet worden opgedaan, zo ook is zingeving iets dat alleen bestaat bij gratie van onze zorg en onze voortdurend vernieuwde praktijk.

Leven vanuit je huid

Zo bekeken vraagt een ecologische zingeving niet zozeer om te leven vanuit je hoofd (door teksten en kennis), vanuit je onderbuik (je spontane reacties) en zelfs niet eens vanuit je hart (gepassioneerde liefde), maar in de eerste plaats vanuit je huid. Je grootste orgaan. De plaats bij uitstek waar de interacties tussen jouw binnen- en buitenwereld geregeld worden.

Wat is leven vanuit je huid? Het is bijvoorbeeld mediteren. Niet om je diepste zelf te ontdekken, of je eenheid met de kosmos, maar om deze kritieke zone, dit veld van interacties te zijn. En om de interacties zo goed mogelijk te ontvangen en ze wijs in plaats van dwaas te laten zijn. Leven vanuit je huid kan ook betekenen: morele richtlijnen volgen. Niet om zuiver op de graat te zijn, maar om betere interacties in jezelf en rondom jezelf te laten ontstaan.

Een nieuwe koan

Je kunt er lustig mee experimenteren: wat betekent leven vanuit je huid voor je denken, voelen, waarnemen, kiezen en handelen? Zoals met een zen-koan antwoord je niet met slimmigheden, maar met je gedrag. Werken met dit beeld heeft op mij een verrassend ontwakend, verlichtend en openbarend effect, waar ik in een volgende column graag nog verder op inga. Het is de moeite waard om te proberen. Zingeving wordt dan de enso, de Kritieke Zone, de parfumwolk van ons lichaam. Daar is, zoals Shatner plots ontdekte, al onze zin en schoonheid te vinden. Onze final frontier is hier. Altijd opnieuw hier.

---

• Dit is deel 3 van de serie Zencirkels.
• Bekijk ook de lezing over Zencirkels die Tom Hannes hield bij 30NOW. Bodhi en 30NOW trekken samen op om het boeddhistisch geluid te versterken.

Omslagafbeelding: William Shatner als Captain James T. Kirk, Star Trek. DeviantArt.