Willemiek Kluijfhout over de documentaire ‘The Taste of Desire’

Niets is menselijker dan verlangen. In de documentaire The Taste of Desire speelt dat verlangen zelf de hoofdrol. Vergezeld van prachtige beelden verleidt de stem van het verlangen jou om zelf over je eigen verlangens na te denken.

Hoe kwam je op het idee om deze film te maken?

“Tijdens het draaien van de documentaire L’Amour des Moules (2012) met de mossel in de hoofdrol ontdekte ik hoeveel mensen van mosselen kunnen houden. Het viel me ook op dat ze vaak nóg lyrischer waren over oesters. Dat vond ik opmerkelijk: is er een hiërarchie in schaal- en schelpdieren?
De oester lijkt mensen nooit onberoerd te laten. Ze wordt geassocieerd met luxe, erotiek en vitaliteit. Ik vroeg me af of die kwalificaties echt bij de oester horen? Maar vooral fascineerde me de manier waarop mensen hun eigen verlangens op eten projecteren.”

Wat heb jijzelf met oesters?

“De sensatie dat een oester levend in de schelp zit tot het moment dat je haar eet, blijft zowel afstoten als aantrekken. Ik moet bekennen dat mijn eerste oester geen succes was. Die kreeg ik bij mijn familie van oesterkwekers in Australië. Ik vond het luguber en smerig. Het duurde wel tien jaar voordat ik een tweede durfde te nemen, maar toen was ik om.

Nu ben ik verzot op oesters. Na de film zelfs nog meer dan ervoor. Ik vind het mooi dat een oester naar de plek smaakt waar zij vandaan komt, waar zij zelf gevoed is – en dat het mogelijk is dat verschil te proeven. De zorg die nodig is voordat een oester op je bord komt, maakt de ervaring nog waardevoller. Oestervissers, zoals Lotta in Zweden, houden de oesterbedden jaar in jaar uit schoon, ze vissen de oesters met de hand en boenen ze mooi schoon. Dat gebeurt natuurlijk niet overal zo, maar het duurt altijd zeker vier jaar voordat een oester op je bord ligt. Tenzij je haar wild plukt natuurlijk: en ook dat voelt weer bijzonder.”

In de documentaire staat de oester – onder meer – symbool voor verlangen: de motor achter ons menselijk gedrag. In het boeddhisme wordt verlangen juist gezien als de oorzaak van lijden. Wat is jouw kijk hierop?

“Tijdens mijn studie Wijsbegeerte dacht ik te begrijpen dat verlangen iets verkeerds was binnen het boeddhisme. En dat wij onszelf daarvan dienen te verlossen. Het verlangen naar ‘niet-verlangen’ leek mij een onmogelijk exercitie en daarmee legde ik die gedachte naast mij neer. Voor deze film ben ik weer teruggegaan naar het boeddhistische gedachtegoed en nu begrijp ik dat heel anders. Boeddhisme accepteert bij uitstek dat er altijd verlangen is en zal zijn. En dat met verlangen niets mis is, maar dat het ook een keerzijde heeft: wat we lijden kunnen noemen.

Als we toegeven aan al onze verlangens, kan dat destructief zijn, denk aan het gebruik van te veel genotsmiddelen of hoe wij als mens de aarde uitputten. Ook als we ons te veel op het object van verlangen fixeren, veroorzaakt dat lijden: ‘Als ik die jurk heb, voel ik mij goed’, ‘Als ik dat werk doe, verdien ik respect’, ‘Als ik kinderen krijg, is mijn leven compleet’, etc. De inwilliging van zo’n verlangen heeft eigenlijk nooit het gewenste effect. Dat komt omdat wij ons welbevinden projecteren op zaken die daar niets mee te maken hebben. En als we wel even geluk ervaren, is dat niet vast te houden – of zijn we weer bang dat het ophoudt.

Het grootste lijden zit, denk ik, in het feit dat wij verlangen invloed te hebben op ons leven: we willen geluk vinden en pijn vermijden, voor onszelf en onze geliefden. Daar hebben we echter nooit controle over. Inzicht hierin zal verlangen of lijden niet weghalen, maar kan ons wel helpen niet rücksichtslos alles na te jagen wat we denken te willen – of wat ons van buitenaf wordt opgedrongen. Inzicht helpt ons te aanvaarden dat eeuwig geluk niet na te jagen is. En dat een instant inwilliging van ons verlangen niet het grootste goed is.”

Wat verlang je te bereiken met deze documentaire?

“Ik hoop vooral dat de toeschouwer meevoelt met de personages, die door gebeurtenissen in hun leven inzicht krijgen in verlangen en dat delen. Ik probeer de lagen af te schrapen: van basale verlangens naar eten, mooie spullen of seks, naar ambities, controle, onsterfelijkheid en iets willen nalaten, of de wereld mooier willen maken. Zo komen we bij steeds diepgaandere verlangens. Daarnaast hoop ik dat de toeschouwer gaat reflecteren op zijn of haar eigen leven en verlangens en daar meer inzicht in krijgt.”

Wat vond je het meest verrassend tijdens het maken van deze documentaire?

“Ik wist niet dat de perfecte parel helemaal niet bestaat! Dat heb ik ontdekt dankzij de Japanse hoofdpersoon. De parel is gemanipuleerd, rond en glad gemaakt en wit gebleekt door mensen. Terwijl de wilde parels met verschillende kleuren en oneffenheden zoveel mooier zijn! Dit staat voor mij synoniem aan het ideaalbeeld dat we najagen, maar dat niet bestaat. Terwijl we aan de schoonheid van wat er al is voorbijgaan.

Verder heb ik geleerd dat inzicht in verlangen je verlangen niet minder maakt: integendeel. Zelf probeer ik nu wel beter na te denken waarom ik iets wil. En of ik dat voor mijzelf wil, of dat het anderen misschien ook ten goede kan komen? Daarmee komen we terug bij het boeddhistische denken waarin compassie een mogelijkheid is om even uit de spiraal van verlangens en teleurstelling te stappen.”

---

•  ‘The Taste of Desire’ is te zien bij De boeddhistische blik, op donderdag 3 maart om ca 22:30 uur op NPO2. Uitzending gemist? Dan kun je de documentaire terugkijken via NPO Start.
•  Lees meer over de documentaire The Taste of Desire