Wat zeggen de vijf Tibetaanse wijsheidfamilies over onze persoonlijkheid?

Twee collega’s bij een groot elektrobedrijf lunchen samen. “Ik werk altijd beter met mensen die helder zijn en weten wat ze willen,” zegt Abel: “Dat is iets wat ik al heel lang heb. Maar als ik moe word aan het eind van de dag, wil ik diezelfde mensen eigenlijk niet meer om me heen hebben. Dan heb ik juist behoefte aan meer ruimte en kunnen ze me beter met rust laten.”

Zijn collega Hans begint te lachen: “Ik heb hele andere behoeftes. Van mij mogen we elkaar altijd wel wat meer rust en ruimte geven. Sommige van onze collega’s zijn tegen het fanatieke aan. Dat kan leuk zijn, omdat er zoveel uitkomt. Maar eigenlijk zou ik liever wat vaker een dolletje maken of gewoon rondhangen met een kopje koffie erbij.” Samen stellen ze vast hoe aangenaam en soms ook lastig het is om samen te werken in een organisatie waarin de verschillen zo groot zijn.

Wij lezers kennen deze twee mensen niet. Maar als we erbij gezeten zouden hebben, zouden we ongetwijfeld onze opvattingen over samenwerken hebben ingebracht. En die zouden er waarschijnlijk weer anders uitzien. In dit korte gesprek tussen collega’s wordt al veel duidelijk over verschillen in werkstijlen – die weer samenhangen met verschillen in onze persoonlijkheid. Dit soort verschillen werken door in onze beslissingen, emoties, handelingen en houdingen. De Tibetaans boeddhistische traditie biedt een kader om deze verschillen beter te begrijpen: de vijf boeddha-families of wijsheidfamilies.

De vijf wijsheidfamilies

De vijf wijsheidfamilies zijn meer dan 2500 jaar oud en komen overal in de Tibetaanse traditie terug. Ze zijn herkenbaar aan hun kleuren: rood, groen, blauw, geel en wit. Die zie je bijvoorbeeld in de bekende Tibetaanse vlaggetjes die in Tibet rond boeddhistische tempels en stoepa’s hangen, en die ook op veel plekken in het Westen te vinden zijn.

Volgens de Tibetaanse traditie werken de vijf boeddha-families door in alle aspecten van ons bestaan. Ze worden niet alleen in verband gebracht met karaktereigenschappen, maar ook met de elementen, landschappen, windrichtingen en seizoenen. Ze vormen een raamwerk om de energieën die ons leven doordringen te begrijpen en ermee te werken.

De vijf stijlen en onze persoonlijkheid

Wat kunnen de vijf boeddha-families ons leren over verschillen in karakter? De wijsheidfamilies zijn weer te geven in vijf persoonlijke stijlen, met bijbehorende kwaliteiten en wijsheden. Samen vormen ze een volledig spectrum aan mogelijkheden waarop we onszelf in onze omgeving tot uitdrukking brengen.

Die vijf stijlen zijn:

• Vajra-stijl (blauw)
• Ratna-stijl (geel)
• Padma-stijl (rood)
• Karma-stijl (groen)
• Boeddha-stijl (wit)

In hun oorsprong beschrijven de vijf stijlen verschillende aspecten van een verlichte staat van geest. Ze wijzen ons – nog niet in verlichte staat –  de richting waarin we ons verder kunnen ontwikkelen. Om zo steeds meer open en betrokken in de wereld te staan. De vijf stijlen brengen ook onze belemmeringen in beeld, die ons van die openheid afhouden. Denk aan emotionele blokkades, verdedigingsmechanismen en gewoontepatronen.

Het achterliggende idee is dat iedereen alle vijf de stijlen op eigen wijze kan ontwikkelen. We zullen ons waarschijnlijk meer in de ene stijl herkennen dan in de andere. Maar uiteindelijk hebben we deze kwaliteiten allemaal in ons. Hierboven is te zien hoe de vijf stijlen zich tot elkaar verhouden.

1. Blauwe vajra-stijl: helderheid

Elke stijl kent een open en een gesloten kant. De open kant van de vajra-stijl uit zich in helderheid, een goede structuur aanbrengen en daaraan vasthouden. Te denken valt aan iemand die visie toont in een vergadering. Iemand die zonder vooroordelen is en daarmee helder alle kanten van een situatie ziet. Of iemand die duidelijk zegt wat er te zeggen valt.

De keerzijde van de vajra-stijl, de gesloten kant, uit zich in ongeduld, snel boos worden en soms zonder echte reden in woede uitbarsten. Denk aan types die alles beter weten. De gesloten vorm ontstaat wanneer vajra-personen wel helder zien, maar het mededogen missen om bij de ander aan te sluiten.

2. Gele ratna-stijl: vrijgevigheid

Ook de ratna-stijl heeft twee kanten. Mensen met een open ratna-stijl zijn gastvrij en vrijgevig. Ze ontvangen graag anderen en willen dat die het goed hebben. Ze gaan met iedereen gemakkelijk om, ook met vrienden van vrienden: iedereen is welkom. Als ratna-personen een maaltijd of iets te drinken aanbieden, zorgen ze ervoor dat er altijd genoeg is. Voor hen is er niets ergers dan dat er te weinig is.

Aan de andere kant is er de gesloten vorm van ratna. In die vorm hebben ratna-mensen snel een gevoel van tekortschieten, van niet goed genoeg zijn. De gesloten vorm ontstaat omdat ratna-mensen wel graag vrijgevig willen zijn, maar niet weten of ze genoeg te bieden hebben. Omdat ze al snel denken dat ze niet goed genoeg zijn, geven ze veel liever te veel dan te weinig. Ze schenken het glas meestal te vol in. Ook dringen ze er voortdurend op aan om nog meer te eten. De behoefte om vrijgevig te zijn, wint het dan van het mededogen om te zien wat de ander nodig heeft.

3. Rode padma-stijl: passie

Een persoon met een open padma-stijl is een mensen-mens: geïnteresseerd in anderen. Ze zien snel wat anderen nodig hebben. Als iemand tijdens een feestje alleen staat, lopen ze er meteen naar toe. Ze maken een praatje, vragen even door, stellen die persoon aan iemand voor en gaan weer door naar de volgende. Padma-personen zijn vaak gericht op intimiteit. Als ze met vrienden of vriendinnen in een café afspreken, zitten ze al snel dichtbij elkaar. Ook willen ze graag leuke dingen doen. Ze hebben behoefte aan een frisse en creatieve energie; te veel alledaagse routine bevalt hen slecht.

De andere kant is de gesloten padma-stijl. Die ontstaat wanneer padma-mensen zich wel graag aan anderen willen verbinden, maar zich onzeker voelen over hoe ze dat kunnen doen. Dan kunnen ze aan anderen gaan hangen. En als het al te benauwd wordt, maken ze dat ze wegkomen. Padma-mensen schieten vaak alle kanten op. En als het leven tegenzit, gaat dat met veel drama gepaard: kleren of koffers die naar buiten worden gegooid en klappende deuren.

4. Groene karma-stijl: actie

Een open karma-persoon is iemand die effectief en efficiënt handelt. Zo efficiënt dat taken al gedaan zijn voordat anderen er erg in hebben: “Zullen we even gaan opruimen? … Oh, dat heb je al gedaan!” Karma-mensen nemen snel initiatief. Ze kijken even om zich heen en zeggen dan: “Doe jij even dit, dan doe ik dat. En als we dat straks samen aanpakken, is het meteen gedaan.” Ze tonen leiderschap omdat ze zonder aarzelen doorpakken. Als anderen willen overleggen, zeggen ze al snel: “Laten we niet te lang praten. We hadden het al af kunnen hebben.” Ze gaan als de wind.

In de gesloten vorm verliest een karma-persoon alle effectiviteit en efficiëntie. Ze doen nu alleen maar iets om het doen, omdat ze niet goed stil kunnen zitten. Hun acties dienen nergens meer toe, maar niets doen is geen optie. Als de wind stopt, is ze haar identiteit kwijt.

5. Witte boeddha-stijl: ruimte

De boeddha-stijl ligt in het midden van de vier andere stijlen en is met hen verbonden. De open vorm is sterk gericht op (mentale) ruimte. Dat betekent dat boeddha-mensen anderen veel ruimte geven en hen volledig accepteren. De voorwaarde die daarbij komt kijken, is dat anderen de ruimte van de boeddha-persoon ook intact laten. Anderen mogen rustig bij hen komen zitten, maar ze mogen hen de ruimte niet afnemen door bijvoorbeeld een intensief gesprek te beginnen. Dat is ook de reden waarom boeddha-mensen niet zo veel ondernemen. Alle actie neemt hen ruimte af. Wel kennen ze spontane opwellingen waarmee ze opeens tot grote daden komen. Daarna verdwijnen ze weer in hun ruimte.

In de gesloten vorm zijn boeddha-mensen onwetend of onverschillig. Ze bewaken hun ruimte door zich af te sluiten. Ze negeren alles of doen alsof of ze niets zien. Als we vragen hoe het met hen gaat, geven ze nauwelijks een reactie. Een beetje zoals pubers zich kunnen gedragen: het is knap lastig om contact met hen te krijgen.

Een overzicht:

Als bovenstaand overzicht je aanspreekt, vertoon je waarschijnlijk verwantschap met de vajra-stijl. Vajra-mensen houden van tabellen waarmee ze in één oogopslag een overzicht krijgen. Natuurlijk helpt zo’n overzicht anderen ook, maar de vajra-persoon zou dit zelf gemaakt kunnen hebben.

De afbeelding met de vijf cirkels met bijbehorende kleuren zal de padma-persoon ongetwijfeld aanspreken. Dat geldt ook voor de kleurige en vrolijk wapperende vlaggetjes aan het begin van dit artikel. De tekst daarentegen zal vooral de ratna-stijl bekoren. Het idee dat er meerdere stijlen zijn, die je verschillend kan inzetten, spreekt hen aan vanwege de rijkdom die dat in zich draagt.

Voor de karma-persoon zal deze tekst juist te veel van het goede zijn. Dit allemaal doorlezen en bestuderen vinden ze zonde van hun tijd. Voor de boeddha-stijl maakt het allemaal niet zoveel uit. Zij vinden het allemaal wel prima.

De kracht van de vijf stijlen

Volgens Tibetaanse boeddhisten zijn de vijf stijlen dekkend: er zijn er niet meer en er komen er ook niet meer bij. Verder stellen ze dat ieder van ons het vermogen heeft om zich met elk van de vijf stijlen te verbinden. Mochten we sommige stijlen niet in onszelf herkennen, dan is er voor ons werk aan de winkel om deze verder te ontwikkelen. We hebben óók het vermogen deze kwaliteiten bij anderen te herkennen en daarmee om te gaan. Dat geldt zowel voor de open als de gesloten vormen.

Een voordeel van het werken met de vijf stijlen is dat de gesloten stijl altijd de kwaliteiten van de open stijl in zich draagt. Als we irritatie bij iemand zien, weten we dat het gaat om een kenmerk van de vajra-stijl. We weten dan ook dat de kans groot is dat die persoon over een grote helderheid beschikt. En als iemand vindt dat die tekortschiet, realiseren we ons dat het waarschijnlijk om een ratna-persoon gaat. We weten dan ook dat de kwaliteit van vrijgevigheid dichtbij is. Dit geldt voor alle stijlen.

Andersom geldt dit ook: als iemand goed in staat is verbinding te maken met anderen (padma-stijl), is de kans aanwezig dat er vroeg of laat een drama ontstaat. Als iemand in de open kant effectief en efficiënt handelt (karma-persoon), kan die zich in andere omstandigheden ontwikkelen tot een wantrouwend en competitief persoon. Dergelijke inzichten kunnen ons goed helpen om op een aardige manier met de verschillen om te gaan die we steeds tegenkomen, zowel in ons privéleven als op ons werk.

De vijf stijlen in je beoefening

Hoe kunnen we nu zelf met deze vijf stijlen aan de slag? Allereerst kunnen we onderzoeken wat onze  voorkeursstijlen zijn. We doen dat door na te gaan in hoeverre bovenstaande beschrijvingen herkenbaar voor ons zijn. Dat geldt zowel voor de open als de gesloten stijlen. Als we daar wat meer vertrouwd mee raken, kunnen we onderzoeken welke mensen ons goed of minder goed liggen. Als mensen ons minder goed liggen, is de kans groot dat zij een stijl vertegenwoordigen die wijzelf minder ontwikkeld hebben.

Taalgebruik kan eveneens veel verraden. Zo spreekt een vajra-persoon in de open stijl vaak over ‘helderheid, of het gebrek daaraan’, en in de gesloten stijl vaak over ‘moeten’. Een ratna-persoon heeft het over ‘delen of geven’ of juist over ‘tekortschieten en niet genoeg hebben.’ En een padma-persoon spreekt graag over ‘voelen of dichtbij zijn’ of zegt juist dingen als ‘niemand houdt van mij’. Een karma-persoon herken je aan de stopwoorden ‘effectief en efficiënt’ in de open vorm, of aan ‘wantrouwen of uitputting’ in de gesloten vorm. De boeddha-persoon tenslotte, spreekt vaak over ‘ruimte’ in de open stijl. In de gesloten stijl houdt die zich meestal stil.

Er is ook een praktische methode ontwikkeld om met de vijf stijlen te leren werken. In de jaren ‘70 van de vorige eeuw kwam Chögyam Trungpa met het ‘maitri space awareness’-programma. Daarin worden de vijf stijlen onderzocht door in een ruimte specifieke houdingen in te nemen en deze te ervaren. Door dit regelmatig samen te doen en ervaringen uit te wisselen, ontstaat er bij de deelnemers dieper inzicht in de betekenis van de vijf stijlen.

Terug naar de twee collega’s

Wat betekenen de vijf wijsheden nu voor Abel en Hans, de collega’s bij het elektrobedrijf? Van Abel die het liefst werkt met mensen die weten wat ze willen, weten we nu dat hij zijn vajra-kwaliteiten inzet. En tegen Hans kunnen we nu zeggen: “We weten nu dat we vaker even met je moeten dollen of kletsen, omdat we de padma-stijl in je herkennen.”

Als collega’s elkaars patronen en behoeften beter begrijpen, wordt de sfeer daar alleen maar beter van. En als we beseffen dat we samen een mengsel van verschillende stijlen en kleuren vormen, maken we de kans groter dat iedereen er op een eigen manier bij hoort. Dan hangen we allemaal minder aan alleen ons eigen perspectief. Dus, misschien is het een goed idee om bij de volgende lunch met je collega’s de vijf wijsheidfamilies te bespreken?

---

Meer weten?

Sebo Ebbens is Tibetaans boeddhist in de Nalandabodhi-traditie en gaf ruim tien jaar les over de vijf wijsheden op de Naropa University in Boulder, Colorado. Naar aanleiding daarvan schreef hij het boek: ‘Stralend in de wereld. De vijf Tibetaanse wijsheden in het dagelijks leven’(uitgeverij Asoka). Rond de zomer zal een herziene versie van dit boek uitkomen.

Daarnaast organiseert de auteur regelmatig activiteiten in Nederland rondom de vijf wijsheden, zoals een lang weekend van 24-26 mei 2024, waarin de vijf Tibetaanse wijsheden worden verdiept. Daarin wordt o.a. gewerkt met het Maitri Space Awareness-programma van Chögyam Trungpa. Op zijn website ‘Goed leven en sterven‘ vind je meer informatie.

 

De omslagafbeelding ‘Buddhist prayer flags’ is gemaakt door Markus Koljonen, via WikimediaCommons.