Waarom slachtoffers van misbruik vaak geen aangifte doen

De wereldwijde golf van #metoo zaken heeft ook de boeddhistische wereld niet gespaard, getuige de vele zaken van misbruik. Internationale leraren, zoals Sogyal Rinpoche, Sakyong Mipham en Noah Levine raakten in opspraak en ook in Nederland komt misbruik door boeddhistische leraren voor. Bovengenoemde leraren zijn uit hun functie teruggetreden, maar werden vooralsnog niet strafrechtelijk vervolgd. Ook blijken slachtoffers van misbruik binnen een religieuze setting vaak geen aangifte te willen doen bij de politie. Hoe komt dit?

Vertrouwenspersoon

Wie binnen een religieuze setting slachtoffer wordt van grensoverschrijdend gedrag (van seksueel misbruik en intimidatie tot pesten) kan hiervan melding maken. Bijna elke religie heeft hiervoor een meldpunt. Het boeddhisme vormt daarop geen uitzondering. Tot 2018 was er een onafhankelijk meldpunt voor slachtoffers van misbruik binnen het boeddhisme, maar omdat zich te weinig slachtoffers meldden (minder dan 5 per jaar) is dit meldpunt opgeheven. Als slachtoffer kun je nu terecht bij de externe vertrouwenspersoon van de Boeddhistische Unie (BUN). Met hem of haar kun je een gesprek aanvragen en kijk je samen naar de vervolgstappen. Dat kan een informele beslissing zijn, zoals bijvoorbeeld overleg met het bestuur van de desbetreffende sangha. Maar je kunt ook justitiële stappen zetten en onder begeleiding van de vertrouwenspersoon naar de politie gaan. Die beslissing ligt in alle gevallen bij de melder van het misbruik.

Volgens Reinier Tilanus, woordvoerder van de BUN, ligt het aantal meldingen van misbruik de laatste jaren tussen de 5 en 7 meldingen per jaar. Dit lage aantal meldingen kan volgens Tilanus te maken hebben met verborgen aantallen: niet alle sangha’s zijn aangesloten bij de BUN en sommige daarvan hebben interne vertrouwenspersonen. Geen van de slachtoffers die zich bij de BUN hebben gemeld, hebben aangifte gedaan bij de politie. Hoewel het om een laag aantal meldingen gaat, is dit toch opmerkelijk.

Om te begrijpen waarom niet meer slachtoffers van misbruik door een boeddhistisch leraar aangifte doen, helpt het om te kijken naar verkrachting of seksueel misbruik in het algemeen. Geschat wordt dat in Nederland slechts tien procent van de slachtoffers van verkrachting of seksueel misbruik hiervan aangifte doet bij de politie. Schaamte, angst om niet geloofd te worden en het getraumatiseerd zijn spelen hierbij vaak een grote rol.

Charismatische leraar

Bij misbruik binnen een religieuze stroming komen daar nog een aantal extra factoren bij. Daar kan Lisa (haar naam is op verzoek gefingeerd) over meepraten. Eind jaren ’90 werd zij het slachtoffer van seksueel misbruik door een monnik en zenmeester in een abdij in Brabant.

Lisa koos er na het misbruik niet voor om aangifte te doen. Deels kwam dat door de complexe gevoelens die de spirituele setting opriepen: “Ik had verwarrende gevoelens tegenover de dader, omdat ik dacht dat ik van hem hield”, vertelt Lisa. “Hij was een charismatische man en er was tussen ons een combinatie van intimiteit en spiritualiteit. Dat maakte het ingewikkeld, want dan denk je dat wat er zich afspeelt heel mooi is. In de zoektocht naar zielsverwanten kun je ook mensen tegenkomen die daar niet integer mee omgaan. Dat dit in een omgeving gebeurt waar over liefde en mededogen wordt gesproken, maakt het heel ingewikkeld om echt te voelen dat het niet klopt, om te beseffen wat er met je gebeurd is. Dat komt pas later.”

“Het ligt aan mij”

De verwevenheid van een leerling met een spiritueel leraar is vaak groot, bevestigt ook Reinier Tilanus. “De leraar is voor de leerling heel belangrijk; dat maakt het voor de leerling lastig om te beoordelen of bepaald gedrag grensoverschrijdend is. Binnen een bedrijf is dat meer zwart-wit, maar bijvoorbeeld in de sportwereld is die grens al vager omdat een coach zijn pupillen vaak wil pushen. Binnen het boeddhisme ligt het nog moeilijker. Een leraar kan bijvoorbeeld zeggen dat sommige oncomfortabele gevoelens of situaties nodig zijn om je verder te helpen op je spirituele pad.”

Veel mensen die bezig zijn met spiritualiteit, stellen zichzelf volgens Lisa voortdurend vragen als ‘Hoort dit bij mijn pad?’ of ‘Hoe kan ik dit overwinnen?’ “Op een gegeven moment ben ik me daar heel erg op gaan focussen: zit dat dan in mij? Je kan natuurlijk altijd leren van je ervaringen, maar daardoor heb ik mezelf helemaal niet de ruimte gegeven om slachtoffer te zijn. Het resultaat is dat slachtofferschap in spirituele kringen bijna taboe is: “Het ligt altijd aan jouw weg, of het is karmisch. Dat is misschien niet allemaal onzin, maar het verdoezelt zoveel en er zit zoveel veroordeling in.”

Loyaal aan de leraar

Ook gevoelens van loyaliteit speelden Lisa parten. “Je zit zo vast aan een spiritueel begeleider, want hij is je zekerheid, je spiritualiteit en je ontwikkelingsweg, dat is allemaal aan die ene persoon gekoppeld. In werkelijkheid is dat natuurlijk een illusie, maar je gelooft dit op dat moment wel. Ook is er het risico dat je je plek kwijtraakt in de spirituele gemeenschap. Mensen die bij sangha’s zijn, vinden daarin een soort thuis. Als het niet goed gaat ben je dat allemaal kwijt. Dat is heel ingrijpend.”

Schaamte en kwetsbaarheid

Naast die angst om haar spirituele thuis te verliezen, speelde ook schaamte een grote rol bij Lisa. Ze deed indertijd wel een interne melding bij de toenmalige prior, maar daar werd niets mee gedaan. De stap om dan maar naar de politie te gaan bleek voor Lisa te groot. “Vanuit schaamte is het moeilijk om naar instanties te gaan. Je denkt: hoe kan het nou dat ik dat meemaak, ik ben toch een intelligente vrouw? Ik had de tweede feministische golf meegemaakt, ik was al begin veertig toen het gebeurde.

Die schaamte maakt het moeilijk om naar buiten te treden.” Ook het gevoel van kwetsbaarheid maakte het moeilijk om aangifte te doen: “Op het moment dat het misbruik gebeurt, ben je kwetsbaar, want dat ruiken daders. Dus je was kwetsbaar toen het begon, je gaat je steeds kleiner en afhankelijker voelen en daarna moet je weer je kracht zien terug te vinden.”

Slachtoffers als daders

Net als bij andere #metoo verhalen geldt in religieuze kringen ook vaak de angst bij slachtoffers dat de politie hen niet gelooft en dat als ze al geloofd worden, er weinig kans is op een veroordeling. Reinier Tilanus bevestigt dat: “Naar de politie gaan is geen pretje: de bewijslast ligt nog steeds bij het slachtoffer en straffen staan vaak niet in verhouding tot het misdrijf. Ook duurt het soms jaren tot er een uitspraak komt.” Een andere complicerende factor is dat veel sangha’s leiders hebben die uit het Oosten komen of veel rondreizen. “Dat maakt het juridisch moeilijker om hen te vervolgen”, zegt Tilanus.

Ook Lisa liet zich door deze factoren weerhouden om aangifte te doen. “Ik heb er weleens over gedacht, maar ik had het er laatst met een juriste van het Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag RKK over en die zei: ‘Het is bijna niet aan te tonen.’ Het is altijd het ene woord tegen het andere. En dan wordt er vaak ook nog karaktermoord gepleegd, waardoor het slachtoffer tot dader wordt gemaakt. Dan ga je zo’n heel proces in, vol met mensen die allemaal een oordeel over jou gaan vellen en dan ook nog de dingen gaan omdraaien. Dat maakt het moeilijk om naar de rechtbank te stappen.”

Verandering in instituten

Door de #metoo beweging wordt het haast wel afgedwongen, maar verandering binnen religieuze instituten blijft moeilijk volgens Lisa: “Toch moeten we hier doorheen en het misbruik zoveel mogelijk aan het licht brengen. Hopelijk dat er dan ooit iets mee gaat bewegen in die systemen. Ook al zitten die instituten zo vast, de daders moeten aangepakt worden en de slachtoffers moeten gekend en erkend worden.”

Meer informatie

Ben je door dit artikel geraakt en wil je er met iemand over praten? Je kunt dan terecht bij:
Externe vertrouwenspersoon BUN
Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag RKK

Meer lezen over misbruik op Bodhi?
Hier vind je alle artikelen en video’s op een rij