Buddhist economics: zoektocht naar het juiste levensonderhoud

Jolanda is op zoek naar alternatieven voor een werkend bestaan van negen tot vijf. Eerste halte: het Schumacher College in het zuiden van Engeland, waar men zich bezighoudt met duurzaam leven. Welke handvatten reikt het College studenten aan om de wereld te verbeteren?

“Het verlangen naar een betere wereld, dat is vaak de reden dat mensen naar Schumacher College komen”, vertelt een van onze docenten ter introductie. Het college is vernoemd naar de maatschappijkritische econoom E.F. Schumacher, bedenker van de term buddhist economics. Hij zette in de jaren zeventig al vraagtekens bij de uitputting van de aarde, steeds groter wordende bedrijven en de eenzijdige focus op economische groei. Zijn gedachtegoed schreef hij op in het boek Small is Beautiful. A Study of Economics as if People Mattered.

Verbondenheid
In zes dagen tijd zullen we een hechte groep worden, samen met onze twee mentoren. Dat is ook de bedoeling: een betere wereld begint met gemeenschapszin, lijkt hier het motto. Het gezelschap is gevarieerd: van een vastgoedondernemer uit Zuid-Afrika die op zijn 73e het roer wil omgooien tot een Zuid-Koreaanse studente van begin twintig die een ecodorp wil beginnen. Tijdens de sessies met diverse gastdocenten denken we niet alleen in theoretische termen na over problemen in deze wereld. Sharing circles, waarin telkens één persoon het woord heeft zonder dat anderen reageren, bieden ruimte voor persoonlijke verhalen, en we zingen samen en laten onze creativiteit de vrije loop met klei.

Verliefd op de aarde
Een tweede motto luidt: de mensheid is vergeten dat de aarde een heilige plek is. De oorzaak van het gebrek aan dit besef is de grote waarde die onze samenleving hecht aan wetenschap en ratio, is de strekking van het verhaal van docent en ecoloog Stephen Harding. Hij vertelt hoe de wetenschappelijke revolutie aanzette tot het idee dat de mens de natuur kon doorgronden en overheersen, bijvoorbeeld met behulp van de wiskunde. Wetenschap is niet slecht, maar het is niet de enige waardevolle bril om de wereld door te bekijken. Harding citeert Schumacher die stelde dat “als de mens het wint van de natuur hij tegelijkertijd verliest”: wanneer de mens de natuur compleet overheerst, zal er geen natuur meer zijn.

Momenteel verkeert de mensheid in een spirituele en ecologische crisis als het gaat om de wijze waarop we omgaan met de aarde. Dat is een van de oorzaken van de huidige economische en ecologische problematiek. De oplossing volgens Harding: “we have to fall in love with the earth”. Met andere woorden: intuïtie, zintuiglijke ervaringen en gevoelens moeten een grotere plek krijgen in de manier waarop mensen zich tot de aarde verhouden.

De dingen in complexe samenhang
Om een duurzamere manier van leven te creëren moeten we ons bewust worden van de complexiteit van dingen, zo betoogt Philip Franses die zich bezighoudt met complexity theory en holistic science. De gangbare wetenschap isoleert problemen vaak van hun omgeving om ze beter te kunnen bestuderen. Het is de vraag of dat recht doet aan de waarheid. Door middel van simpele voorbeelden probeert Franses uit te leggen waar hij zich mee bezighoudt. Als eerst noemt hij een nieuwsbericht over een vliegveld dat aan het groeien is, wat meer werkgelegenheid oplevert. “Maar is die groei in alle opzichten goed?” Hmm. Ik denk aan broeikasgassen en vakanties naar verre bestemmingen die misschien wel niet nodig zijn.

Een ander voorbeeld dat de complexiteit van dingen moet illustreren, gaat over een depressieve man met een hond. Hij gaat met zijn klachten naar een psychiater, maar de gesprekken, waarin ze zijn jeugd uitpluizen, helpen niet. Dan wordt zijn hond ziek. De dierenarts raadt de man aan om de hond meer aandacht te geven. Zo gezegd, zo gedaan. Niet alleen met de hond gaat het beter, maar ook de man komt er weer bovenop. Soms komen oplossingen uit een onverwachte hoek, doordat wij de complexe samenhang van dingen nog niet kennen. We ontdekken die terwijl we onderweg zijn.

Buiten je comfortzone
Een betere wereld begint dus met gemeenschapszin, besef van de heiligheid van de aarde en de complexiteit der dingen, maar… waar moet je nu beginnen? Die vraag stelt docente Patricia Shaw in de sessie die ze geeft. Ze trekt haar laars uit en legt die in het midden van de kring. Is dit het begin van een striptease? Nee, haar verhaal gaat over het doorbreken van de politiek van alledaags gedrag. Het gaat om het zetten van de eerste, griezelige stap richting positieve verandering. Het vraagt moed om je mond open te doen, maar het is niet erg om bang te zijn, aldus Shaw.

Satish Kumar, mede-oprichter van het College en voormalig monnik, voegt daar aan toe dat liefde voor je tegenstanders onmisbaar is als je de wereld wilt veranderen. Als voorbeeld noemt hij Monsanto, een multinationaal bedrijf dat genetisch gemodificeerde zaden en pesticiden produceert. Onder activisten die zich inzetten voor biologische landbouw staat het bedrijf haast symbool voor ‘het kwaad’, maar: “We hebben geen hekel aan de mensen die bij Monsanto werken, maar aan wat Monsanto doet.”

Liefde, of op z’n boeddhistisch gezegd: compassie, is een mooie drijfveer. Maar ik vraag me wel af: stuit het niet op de oogkleppen van de personen die je probeert te veranderen? Een antwoord op deze vraag heb ik nog niet gevonden.

Buddhist economics in praktijk
Toch wil ik iets doen waar ik in geloof, bijdragen aan iets wat ik goed vind, ongeacht of het de wereld op grote schaal gaat veranderen. Buddhist economics zijn geïnspireerd op het Edele Achtvoudige Pad, waar ‘het juiste levensonderhoud’ deel van uitmaakt. Dat gaat niet alleen om het voeden van jezelf en je familie, maar ook over het benutten van je vermogens en het ontstijgen van je egocentrisme door met anderen samen te werken. Vandaag de dag laten mensen zich door het gedachtegoed van Schumacher inspireren om sociale ondernemingen op te richten.

Of het sociaal ondernemerschap iets voor mij is, weet ik nog niet. Een kant-en-klaar antwoord op mijn vraag hoe ik een alternatief kan vinden voor een ‘gewone’ kantoorbaan en tegelijkertijd de wereld een beetje mooier kan maken, heb ik niet gevonden op Schumacher College. Maar ik weet dat het antwoord hoeft niet groots hoeft te zijn. Zoals Schumacher zei: small is beautiful.

Headerfoto origineel: Jenavieve