Extinction Rebellion: geweldloos actievoeren

Wereldwijd blokkeerden actievoerders van Extinction Rebellion (XR) begin oktober het verkeer in verschillende grote steden. Van bruggen in Londen, pleinen in Parijs, tot straten in Berlijn. Met deze acties riepen zij regeringen op om eindelijk echt iets aan de klimaatcrisis te doen. Ook in Amsterdam kwamen op 7 oktober honderden actievoerders samen op de Stadhouderskade, waaronder een significant aantal boeddhisten. Twaalf uur lang blokkeerden zij het kruispunt.

Gronden tijdens het actievoeren

Eddy, een oude activist uit de linkse jeugdbeweging en tegenwoordig beoefenaar binnen de Soto zen traditie, was erbij. Hoewel de politie bijna honderd actievoerders oppakte, was de sfeer volgens hem opvallend gemoedelijk. “XR heeft veel geleerd van het boeddhisme”, vertelt hij. “Vroeger had je echt een andere cultuur. Als je er even doorheen zat kreeg je een klap op je schouders en een potje bier. Nu is er veel meer een sanghagevoel. Voordat we aan een actie beginnen gaan we eerst met zijn allen in een cirkel staan om te gronden. Tijdens de acties wordt er goed op elkaar gelet. Toen ik er zelf even helemaal doorheen zat ben ik direct naar een safe space gestuurd. Daar werd ik opgevangen met een kopje thee en kon ik even mediteren.”

Regenerative Culture

Het welzijn van de actievoerders is één van de speerpunten van XR. Zij noemen dit de Regenerative Culture (RC). Actievoeren is een stressvolle bezigheid en kan heel gemakkelijk leiden tot fysiek of psychisch ongemak. Regenerative culture verwijst naar een een manier van actievoeren, waarbij het zorgdragen voor elkaar en de sfeer in de groep centraal staat. Dit vanuit het idee dat deze zorg bijdraagt aan de veerkracht van de groep en daarmee dus ook de duurzaamheid van je activisme.

Lian is actief binnen Wake Up en daarnaast ook aangesloten bij een RC cirkel. “In de praktijk is de RC cirkel een soort commissie die zorgt voor de veiligheid en gezondheid van de mensen binnen XR,” vertelt ze. “Dat doen we door mensen te trainen hoe ze tijdens acties voor anderen kunnen zorgen, of door workshops non-violent communicatie. Ook komen we soms bij elkaar om te wandelen, mediteren of yoga te doen. Daarnaast voelen we ons verantwoordelijk voor het beschermen van de normen en waarden die binnen XR gedeeld worden, zoals de geweldloosheid en respectvolle communicatie. We verspreiden bijvoorbeeld flyers met de action consensus Bindend ‘framework’ met afspraken over geweldloos actievoeren en herinneren andere mensen daaraan als ze een persbericht schrijven.”

Dankzij deze aandacht voor ethiek en welzijn was er volgens Eddy onder de Amsterdammers veel sympathie voor de acties. “Er gingen geregeld duimpjes omhoog van automobilisten. Moeders stapten van hun fiets om mee te doen en voorbijgangers vroegen om flyers. XR gaat heel bewust om met de-escalatie. We scanderen bijvoorbeeld niet, maar zingen. Dat klinkt meteen een stuk minder agressief. We zorgen er ook voor dat het publiek goed geïnformeerd is en zo min mogelijk last van de acties heeft. We willen de overheid verstoren, maar de bevolking ontzien. Fietspaden blokkeren we bijvoorbeeld niet en als er een ambulance door moet gaan we natuurlijk aan de kant.”

Tijdens een informatiebijeenkomst van Extinction Rebellion, bij Wageningen University, komt het mentale en emotionele aspect van actievoeren ook uitgebreid aan bod. Een handvol studenten heeft zich verzameld in een zitkuil in het kantinegebouw. Ze eten een boterham terwijl ze luisteren naar het verontrustende betoog van Pippi van Ommen, masterstudent land- en watermanagement en woordvoerder van XR (geen boeddhist). Ze eindigt haar sombere verhaal over broeikasgassen en zeespiegelstijging met de oneliner: “We welcome grief.” Daarna laat ze een moment stilte vallen. “Verdriet is een spirituele noodzaak,” zegt ze. “Want pas als alle hoop verloren is, komen we in actie.”

Geweldloosheid is een privilege

Daarna gaat het woord naar Nadine Mingers, pas afgestudeerd milieukundige. Zij schetst hoe XR te werk gaat. “Het principe van geweldloosheid is een morele kwestie,” vertelt ze. “Maar het is ook een strategie. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt namelijk dat geweldloze acties betere resultaten opleveren dan acties waar wel geweld wordt gebruikt.” Hier breekt Pippi in om toe te voegen dat geweldloosheid een privilege is. “Er zijn landen waar de mensen niet de mogelijkheid hebben om voor geweldloosheid te kiezen en waar activisten vermoord worden. Dit risico loop je niet in Nederland. Wij kunnen een weg blokkeren en geweldloos actievoeren, maar in landen zoals Brazilië of de Filippijnen is dat geen optie. Daar moet je jezelf verdedigen en beschermen en dat doe je dan met geweld – ook al is het zelfverdediging, het blijft geweld.”

Handelen vanuit liefde

Wanneer slaat actievoeren om in geweld? Eddy’s grens is duidelijk: “We gaan geen spullen vernielen en geweld naar mensen is helemaal not done. Je moet niet je woede afreageren door de spiegels van een ME-bus te slopen, zoals dat vroeger nog wel eens gebeurde.”

Voor Lian is het lastig om een algemeen antwoord te vinden op die vraag. “Ik probeer mezelf er af en toe aan te herinneren dat ik wil handelen vanuit liefde en niet vanuit angst of boosheid”, vertelt ze. “Dan kom je vanzelf bij handelingen uit die geweldloos zijn, in zekere zin. Ik vind het belangrijk om geen dingen te roepen die een agressieve lading hebben. Nu gebeurt dat meestal niet binnen XR, maar soms wel. Ook vind ik het belangrijk dat we geen dingen kapot maken. Krijtspray is volgens dat idee oké omdat je dat zo wegspoelt met water, in tegenstelling tot markers of spraypaint. Uiteindelijk is het de bedoeling dat we onze omgeving beter achterlaten dan hoe we haar aantroffen.”

Titelbeeld: Catharina Gerritsen

Podcast van XR over regenerative culture met o.a. Joanna Macy: