Leven alsof het je laatste jaar is

Elke ademteug brengt je een tel dichter bij je dood.

Tijdens de eerste golf van covid-19, in 2020, maakte deze ziekte mij flink beroerd. Acht weken lang lag ik grotendeels in bed. Daar dacht ik na over sterven – en van daaruit ook over mijn leven. Je bewust zijn van je eigen sterfelijkheid maakt het huidige moment meer waard. Gek toch, dat een mens zich dat vaak pas realiseert als hij langere tijd is uitgeschakeld.

Ik zag in dat ik het één en ander moest veranderen om te zorgen dat ik, als eigenaar van een zorg- en coachingbedrijf, niet in een burn-out terecht zou komen. Ook besloot ik dat het tijd was voor meer creativiteit in mijn leven. Van jongs af aan schrijf ik gedichten, verhalen en columns. Dus begon ik met schrijfcursussen en vroeg advies aan verschillende mensen. Zo kwam ik ook bij Bodhi terecht.

Begin 2021 realiseerde ik mij dat ik het jaar daarop de leeftijd van 50 jaar zou bereiken. Die gedachte deed nogal wat met mij. Vijftig klonk mij als oud in de oren: over de helft, middelbaar (al noemde mijn moeder het al zo toen ik net de 40 was gepasseerd) en ook een beetje als het begin van vergane glorie. Ik besprak deze gevoelens met mensen in mijn omgeving, maar kreeg daar steevast dezelfde reacties op terug:

“Maak je niet druk, 50 is het nieuwe 30.”
“Jij ziet er ééécht niet uit als 50!”
“Wat maakt leeftijd nu uit, je bent toch zo oud als je je voelt?”

Deze vorm van omdenken hielp mij helemaal niet. Ik kon er nu eenmaal niet omheen dat 50 jaar leven precies is wat het is: 50 jaar leven.

Ik had ook moeite met de gedachte dat ik mijn kinderen niet zo lang zal meemaken, omdat ik pas op latere leeftijd hun ouder werd (ze werden geboren toen ik 46 en 48 jaar oud was). Daarbij vergat ik helemaal dat mijn partner ook nog zou kunnen komen te overlijden – ook al is zij jonger – misschien nog wel vóór mij. Zware kost…

Een jaar te leven

Daarom besloot ik het laatste jaar tot aan mijn vijftigste te vullen met het schrijven van een blog. Een jaar lang zou ik iedere week reflecteren op wat mijn leven de moeite waard maakt, om mij meer vertrouwd te maken met leven en sterven. Hiertoe nam ik het boek van meditatieleraar Stephen Levine, ‘A Year to Live’ , als inspiratie.

Op het moment van zijn Verlichting ontdekte de Boeddha de drie kenmerken van ons bestaan: het leven is niet iets dat op zichzelf bestaat (anatta), alles is veranderlijk (anicca) en in het leven bestaat lijden (dukkha). Ofwel: wat eens geboren of ontstaan is, zal onherroepelijk ook weer vergaan. En dat vindt de mens nu eenmaal heel onprettig. In het boeddhisme wordt het moment van sterven daarom gezien als één van de belangrijkste kansen voor ‘ontwaken’. Dat sterven oefen je met meditaties over doodgaan en met beschouwingen over het vergaan van het stoffelijk lichaam.

Ook de Griekse filosoof Socrates adviseerde zijn volgelingen op zijn sterfbed het sterven als de hoogste vorm van wijsheid te bestuderen en te beoefenen. Stephen Levine leefde een jaar lang volgens dit advies. In zijn boek ‘A Year to Live’ beschrijft hij hoe het directe contact met het eigen sterven onze kijk op de wereld verandert en hoe het ons dwingt prioriteiten opnieuw te overwegen.

Herboren worden door aandachtig bezig te zijn met sterven

Wie ook veel ervaring heeft met ‘A Year to Live’ is meditatieleraar en voormalig directeur van Against the Stream (USA), Mary Stancavage. Ik leerde haar kennen in de periode dat ik daar mijn opleiding tot meditatieleraar volgde. En na het opdoeken van de organisatie zijn we altijd in contact gebleven.

Stancavage, inmiddels 67 jaar oud, heeft zelf in 2006 een jaarprogramma rond ‘A Year to Live’ gevolgd bij Noah Levine (de zoon van Stephen Levine en oprichter van Against the Stream). De afgelopen jaren ontwikkelde en begeleidde ze zelf verschillende projecten met het boek als inspiratie. In 2023 gaat haar 11e online Year to Live-groep van start.

Stancavage: “In 2006 was ik al een tijd bezig met meditatie. Ik vond A Year to Live een heel krachtige oefening. Het dwong me om stil te staan bij mijn verleden. Niet de feiten en de data, maar de invloed die het leven op mij had. In het project zaten verschillende meditaties die mij iets heel wezenlijks brachten. Zoals de ‘zachte buik meditatie’ (soft belly meditation) waarbij je vriendelijkheid en compassie richt op je buikgebied.”

“Ons buikgebied staat vaak strak omdat we daar veel van onze pijn en verdriet meedragen,” vervolgt Stancavage: “Om daar met mijn aandacht heen te gaan en het proberen te verzachten was iets dat ik nog nooit had gedaan. Ik wist niet eens dat daar allemaal verdriet zat. Mijn vader overleed toen ik 5 jaar oud was en dat had grote impact op mijn leven. In mijn familie werd daar niet over gepraat, dus heb ik al mijn emoties weggeduwd en verstopt. Ik was vooral bezig met iedereen om mij heen gelukkig maken, een echte people pleaser.”

“Aan het eind van het project was ik ‘herboren’, ik ben nu dus eigenlijk 16 jaar oud in plaats van 67,” lacht Stancavage: “Ik realiseerde mij toen bijvoorbeeld ook dat ik geen archeoloog meer wilde zijn. Mijn hele identiteit hing aan dat werk vast. Ik vond het echt cool om bezig te zijn met het ont-dekken van de geschiedenis. Voordat ik deelnam aan ‘A Year to Live’ had ik niet door dat ik dit niet meer leuk vond om te doen.”

“Het loslaten van archeologie was heel moeilijk voor mij, dat duurde een paar jaar. Kon ik mij overgeven aan niet meer ‘cool’ zijn? Wat betekent het concept ‘cool’ eigenlijk? Ik realiseerde mij dat leven niet gaat over iets bereiken, want op een moment kom je gewoon tijd te kort. Daardoor leerde ik om minder vast te houden aan ideeën of activiteiten en vriendelijker te zijn naar mijzelf. Ik had altijd zoveel doelen en ik benaderde mijzelf zo streng als ik die niet haalde. Daar heb ik veel onder geleden.”

‘A Year to Live’ is nuttig voor mensen van alle leeftijden, benadrukt Stancavage: “Mijn deelnemers zijn tussen de 20 en 80 jaar oud. Het ‘succes’ van het project hangt helemaal af van wat iemand bereid is te doen. Doe je alle oefeningen en meditaties? Zo laat ik de deelnemers bijvoorbeeld nadenken en regelen wat ze met hun gestorven lichaam willen doen en aan wie ze hun spullen gaan nalaten. Het hele project vergt een behoorlijke inspanning, daarom duurt het ook een jaar.”

“Uitspraken zoals mensen tegen jou hebben gedaan, als ’50 is het nieuwe 30′, ontkennen in feite de dood. We willen zo graag geloven dat als we het juiste eten of supplementen slikken, of genoeg sporten, we later zullen sterven, maar dat is allemaal niet waar. Om je echt comfortabel te voelen met het idee van je eigen sterven is oefening nodig”, besluit Stancavage.

Less than 52

In de week van mijn 49e verjaardag (21 september 2021) startte ik mijn wekelijkse blog ‘Less than 52’, een schalkse verwijzing naar ‘A Year to Live’. Het blog werd een verzameling van actuele ervaringen: mijn coming out en leven als transgender man (vanaf oktober 2021), mijn PTSS (die ik al heel lang met mij meedraag, maar nooit echt wilde erkennen, laat staan toegeven aan de lezers van mijn blog), de dood van mijn moeder en de vele lichamelijke klachten waartoe ik me moest verhouden in deze periode. Waarover ik ook schreef, mijn boeddhistische beoefening was het uitgangspunt en zodoende werd ook het schrijven zelf een vorm van aandachtsoefening.

Als ik terugkijk, ben ik uiteindelijk minder bezig geweest met het voorbereiden op de dood en juist meer met het einde van mijn leven zoals het was. Een leven als vrouw. Een leven met PTSS. En een leven met chronische lichamelijke pijn – waarvan ik pas tijdens dit jaar besefte dat ik hier nooit helemaal beter van zal worden, en dus een manier moet vinden om er mee te leven.

Naarmate ik dichter bij het einde van het jaar kwam, voelde het wel alsof ik tijd te kort kwam. Het gevoel bekroop mij dat ik nog meer uit de blogs moest halen om dat ‘het einde nabij was’. Toen ik dat besefte, kon ik er om lachen en liet ik dat streven los.

Pijn en emoties

In één van mijn blogs ga ik dieper in op de relatie tussen emoties en pijn. In het jaar voorafgaand aan mijn vijftigste levensjaar kreeg ik steeds meer last van pijn in mijn lichaam. Door het schrijven ontdekte ik dat pijn als thema vaker voorkwam, maar ook dat deze klachten door mijn lichaam leken te zwerven. De pijn belemmerde het schrijven op driekwart van het jaar dusdanig dat ik op zoek ging naar de oorzaak hiervan, want aanwijsbare blessures had ik op dat moment niet. Verschillende zorgverleners deden ieder hun best om mij van de pijn af te helpen, wat resulteerde in vele diagnoses. Maar uiteindelijk voelde ik dat die allemaal niet klopten.

Naar aanleiding van wat ik online las over de relatie tussen pijn en emoties ben ik mij gaan concentreren op mijn lang weggeduwde emoties, zoals kwaadheid grenzend aan agressie, inktzwart verdriet en gruwelijke machteloosheid. Deze emoties horen bij mij sinds ik die door partnergeweld in een eerdere relatie opliep. Jaren heb ik dat alles proberen weg te stoppen: ik schaamde mij rot en vond het zwak dat ik er maar niet ‘overheen kwam.’ Daarbij kwamen ook nog de worstelingen met mijn genderidentiteit. Ineens snapte ik dat al die emoties eruit moesten.

De energie die ik zolang had gestoken in een beeld van mezelf waarmee ik de wereld enigszins rustig tegemoet kon treden, was uitgeput. En mijn brein besloot het enige te doen dat het nog kon: er lichamelijke pijn van maken. Dit was een keihard besef. Ik was uitgeputter dan ik voorheen besefte en ik kon niet anders dan mij volledig overgeven aan dat wat is…

Ik heb alle medische zorgverlening die ik op dat moment ontving acuut gestopt en ben mijn eigen gevoel gaan volgen. Als ik nu pijn voel opvlammen, sta ik stil en vraag ik mijzelf af welke emotie zich aandient. Meestal kan ik die dan ook heel goed benoemen zonder dat ik de reden of oorsprong daarvan hoef te onderzoeken. ‘Er is angst, er is woede’. Waarom weet ik niet, het IS er gewoon. Het valt mij ook op dat ik veel oordelen over die emoties heb. Ik vind het ‘stom, zwak..’ (vul zelf maar in) dat ze er zijn. De waarheid, de oplossing en de heling liggen in mijzelf. Ik mag mijzelf volledig de ruimte geven om te zijn zoals ik ben in elk moment, met al mijn mooie maar zeker ook lelijke eigenschappen.

Gehaald

Op 21 september 2022 was het dan zover en stond er een heuse pop in mijn tuin die ik geen Abraham maar Baybraham doopte.

Ineens zeiden de mensen om mij heen iets anders tegen mij: “Je hebt het toch maar mooi gehaald.” En dát begon ik gaandeweg de dag ook zo te voelen: hoeveel mensen halen de 50 niet eens? Dit is de rest van mijn leven, en ik heb geen idee hoe lang dat nog duurt, ieder moment telt, dus laat ik het leven omarmen!

Nu, twee maanden na het einde van mijn schrijfproject, zie ik het steeds duidelijker: dit is wat ik te doen heb. Volledige overgave aan mijn leven in het huidige moment. Ik ga door met het schrijven van artikelen en essays. En met mijn persoonlijke blog. 50 is mijn nieuwe baseline geworden, ik heb niks meer te verbergen.

 

---

Verder lezen?
• Less than 52 is het blog dat Bay afgelopen jaar bijhield.
• Zijn nieuwe blog vind je hier
• Op de website van Mary Stancavage lees je meer over haar projecten rondom ‘A year to Live”

 

De omslagafbeelding, ‘Graveyard’ is gemaakt door VirtKitty, via Flickr.