Mediteren in tijden van corona

Voor mij voelde het altijd tegenintuïtief: meditatie combineren met computers. Zo’n scherm leidt alleen maar af, verwachtte ik. Om niet te spreken van technische storingen die ruis veroorzaken. Maar corona breekt wet. Dus als de organisator van de maandelijkse boeddhistische inspiratieavonden waar ik aan deelneem, vraagt of een sangha-genoot en ik haar willen ondersteunen bij de omschakeling naar online, stem ik toe.

Geklooi met headsetjes

Sinds de virusuitbraak is videobellen via programma’s als Zoom en Skype booming. Artiesten treden ermee op vanuit hun huiskamer, je kunt online ecstatic dansen of mantra’s zingen. Niet gek dus dat ook boeddhisten massaal hun toevlucht nemen tot de virtuele wereld. In deze uitzonderlijke situatie biedt online samenkomen misschien toch een uitkomst?

Daar zitten we dan: op meditatiekussens op de grond, allemaal achter ons eigen scherm. We besluiten alle microfoons te dempen om echo’s te voorkomen. Toch ontstaat er een storende brom tijdens de eerste geleide mediatie. Na wat geklooi met headsetjes verdwijnt dit vervelende geluid gelukkig.

Bij het volgende onderdeel, waarin we ‘diep luisteren’ naar een korte tekst, komen de meeste deelnemers er alsnog goed in. Het delen achteraf is minder spontaan dan in real life: om door elkaar heen praten te voorkomen, moet de begeleidster beurten aanwijzen. Toch ontstaat er een groepsgevoel. Blijkbaar kan het dus wél: je verbonden voelen via een scherm.

Online mediteren

Ook voor Bodhi-auteur en zenleraar Tom Hannes is online lesgeven nieuw. Als ik hem spreek, heeft hij net zijn eerste online sessie achter de rug. Hannes: “Ik vond het verrassend goed werken!” Net als ik heeft hij: “altijd een beetje huiver gehad voor dit soort dingen”. Maar, zegt hij: “Ik vond het indrukwekkend om te voelen hoe je toch in verbinding staat. Zelfs al zie je elkaar niet, ken je elkaar niet en zit je niet in dezelfde ruimte, toch besef je dat je met ruim vijftig mensen één meditatiesessie volgt.”

Dat herkent Marjolein Janssen. Als meditatiebegeleidster organiseert ze al 2,5 jaar de online vipassanagroep Bright Dharma: “Deelnemers zeggen vaak: ‘Ik had het niet verwacht, maar er ontstaat toch echt een groepsenergie.’” Janssen doet haar best de online bijeenkomsten zoveel mogelijk op een normale sangha-bijeenkomst te laten lijken: “We ontmoeten elkaar elke week twee uur lang. Ik geef eerst een korte dharmalezing, dan doen we loop- en zitmeditatie en een metta-meditatie. We sluiten af met het delen van ervaringen.”

Janssen koos voor online uit praktische overwegingen: “Mijn geliefde komt uit Californië, waar ik inmiddels ook naartoe ben verhuisd. Door al het heen en weer reizen was het lastig om een fysieke groep te onderhouden. Terwijl ik wel graag wil lesgeven.” Ze begon vrij informeel via Skype met enkele bekenden: “Maar het beviel zo goed, dat ik me er nu helemaal op richt.”

Digitale sangha

Ook Joost van den Heuvel Rijnders begeleidt – naast fysieke meditatieavonden en retraites – al langer een ‘digitale sangha’: “Het is een mooie manier om na een retraite je meditatiebeoefening te onderhouden. Daarnaast bereik ik er groepen mee die anders niet naar een meditatiecentrum gaan.”

“Naar een fysieke sangha gaan voelt niet voor iedereen veilig of laagdrempelig,” weet de meditatieleraar: “Andere deelnemers zijn bijvoorbeeld slecht ter been. Ook jonge ouders omarmen het concept. Het is voor hen vaak te veel moeite om weer de deur uit te gaan. Bovendien ben je op deze manier minder tijd kwijt, omdat je direct vanuit je huiselijke sfeer inlogt.”

Grote belangstelling

Sinds de uitbraak van het coronavirus is de belangstelling voor online mediteren enorm toegenomen, observeert Van den Heuvel Rijders: “Normaal bezoeken zo’n 35 tot 45 mensen de digitale sangha, afgelopen zondag waren het er 100! En dat was alleen omdat de goedkoopste Zoom-versie niet meer deelnemers toelaat. We zijn inmiddels opgeschaald naar een maximum van 500 deelnemers.”

Vanwege die grote vraag kwam hij op het idee om een speciaal online programma te ontwikkelen voor de komende periode. “Dit is echt iets waar we nu als gemeenschap onze schouders onder moeten zetten,” besloot hij. Samen met een collectief van vipassanabegeleiders organiseert hij daarom nu 30 dagen lang elke ochtend een begeleide meditatie van een half uur en elke avond een dharmalezing van ruim een uur, onder de naam ‘30NOW’. “We konden met gemak drie weken vullen, zoveel animo is er onder de leraren,” vertelt Van den Heuvel Rijnders: “En waarschijnlijk gaan we daarna gewoon door, want over drie weken is deze crisis nog niet voorbij.”

Live mindfulness sessies

Een vergelijkbaar initiatief komt van het Centrum voor Mindfulness: “De komende vier weken organiseren we dagelijks mindfulness meditatiesessie begeleid door de trainers van het Centrum,” vertelt contentmanager Kitty Valentin: “De bijeenkomsten zijn gratis toegankelijk en live te volgen. De eerste dagen hadden we 400 tot 500 mensen per keer in de groep op Zoom! De meditatie is open voor iedereen die in deze tijd behoefte heeft aan een moment van stilte, aarding, reflectie en niet te vergeten: verbinding.”

Die toegenomen belangstelling was ook de motivatie van Hannes om online les te gaan geven: “In België zitten we nu helemaal opgesloten. Een paar bekenden opperden: kun je je lessen niet online verzorgen? Via Facebook peilde ik of er belangstelling was. Mensen reageerden heel positief. Toen heb ik het maar gewoon geprobeerd.” Dat er bij een eerste try-out op maandagochtend meteen ruim 50 mensen inlogden, vindt hij indrukwekkend: “Ik ervaar dat als een appèl om door te gaan.”

Het is ook een mooie gelegenheid om met de nieuwe realiteit van sociale afstand aan de slag te gaan, vindt hij: “Je zou meditatie zelf een vorm van social distancing kunnen noemen, maar dan inwendig. Je houdt afstand zodat iemand die besmet is, die besmetting niet voortzet. Als je mediteert doe je ongeveer hetzelfde met je eigen patronen: je ziet ze, groet ze hartelijk en loopt er vervolgens in een wijde boog omheen. Zodat niet de hele boel besmet raakt.” In de komende online sessies hoopt hij vaker associatief in te spelen op zorgen die er nu onder de mensen leven.

Hart onder de riem

Is online mediteren dan net zo fijn als fysiek samen op een kussentje zitten? Van den Heuvel Rijnders: “Nee, dat niet. Je maakt toch minder verbinding met elkaar. Alhoewel sommige deelnemers zeggen dat het in hun ervaring geen verschil maakt.” Janssen: “Wat ontbreekt is het informele praatje met je buurman of buurvrouw voor en na de bijeenkomst. Een vriendin van mij bedacht daar laatst een oplossing voor: zorg dat de online meditatieruimte al ruim van tevoren open is: als mensen op tijd inloggen kunnen ze alvast even een praatje maken.”

Ook via een WhatsApp-groep probeert Janssen de onderlinge verbondenheid in haar sangha te vergroten: “De afgelopen weken deelde ik veel rondom de coronacrisis. Dat is toch een manier om elkaar een hart onder de riem te steken.”

Onverwachte voordelen

Onverwachte voordelen van online mediteren zijn er ook. Van den Heuvel: “Een van de mooiste effecten van de huidige ontwikkelingen is dat je heel makkelijk en vrijblijvend een kijkje kan nemen in een andere sangha. Ik moedig mensen altijd aan om ook bij andere leraren lessen te volgen: raak niet te gehecht aan mij of aan mijn specifieke stijl. Omdat we 30NOW met zoveel leraren dragen, gaat dit nu eigenlijk vanzelf.”

In deze onzekere tijden is het extra belangrijk om te blijven mediteren. “Juist nu is het belangrijk om onze aandacht ook te vestigen op wat ons voedt,” vindt Janssen: “Vorige week ging mijn dharmatalk over omgaan met angst en moeilijke emoties. Aankomende week wil ik juist focussen op het positieve. Ik denk dat het – zeker in deze periode – ook belangrijk is om de fijne dingen op te merken. En op die manier metta en compassie te ontwikkelen.”

Wil je zelf aan de slag? Judith zocht het uit, en geeft Zes tips voor veilig mediteren in coronatijd