Siddartha: een persoonlijke zoektocht die honderd jaar geleden begon

Eerst dacht ik dat de roman Siddartha over de Boeddha ging, maar dat bleek niet zo te zijn. In het verhaal van Hermann Hesse is Siddartha geen prins zoals in de traditionele boeddhistische overlevering, maar de zoon van een brahmaan Hindoeïstische priester . Bij zijn vader en andere priesters vindt hij niet wat hij zoekt. Daarom gaat Siddartha, net als de Boeddha, op reis: ‘Die weg te vinden, die weg tot het ik (…) was dat niet de zin van het leven?’ vraagt Siddartha zich af.

Een klassiek recept voor een verhaal: jongeman verlaat huis en haard om te zoeken naar iets. Dat kan de heilige graal, de steen der wijzen of in dit geval zingeving zijn. Het boek verschijnt voor het eerst in 1922 in het Duits en ruim 30 jaar later in Engelse vertaling. In de jaren zestig is het razend populair onder jongeren die zich afzetten tegen de oudere generatie, experimenteren met nieuwe leefstijlen en protesteren tegen de oorlog in Vietnam. In 1967 gaan er in de VS 100.000 exemplaren over de toonbank.

Twee jaar later, in 1969, publiceert uitgeverij de Bezige Bij een Nederlandse vertaling. Als ik naar mijn plaatselijke bibliotheek ga, zijn beide exemplaren in de collectie uitgeleend. Ik ben niet de enige lezer.

Hermann Hesse en het boeddhisme

Ik las Siddartha voor het eerst toen ik een jaar of 23 was. Ik twijfelde over mijn studiekeuze en leidde een druk leven met allerlei nevenactiviteiten. Vaak voelde ik me gestrest als ik hard doorwerkte en somber als ik het rustiger aan deed. In die tijd volgde ik ook mijn eerste mindfulnesscursus. Daarna wilde ik meer weten over het boeddhisme en las deze roman, omdat ik veronderstelde dat die het verhaal van de Boeddha op een toegankelijke manier zou vertellen.

Siddartha is echter een personage, door Hermann Hesse gecreëerd. Wel plaatste Hesse dit karakter in de tijd van de Boeddha. Bij het beschrijven van de wereld van toen liet hij zich inspireren door de spirituele boeken van zijn opa, die eerder als missionaris in India werkte. Eerder maakte Hesse al eens een reis naar het land dat hij via zijn opa kende. Zijn ervaringen resulteerden in het reisverslag Aus Indien. Pas later, weer terug in Europa, verdiepte hij zich in de religieuze teksten die op Indiaas grondgebied zijn ontstaan. Zo las Hesse de Bhagavad Gita en kende hij de Veda’s.

Verder gebruikte Hesse zijn verbeelding om een idee van het verleden op te roepen. Daardoor heeft het boek ook iets weg van een sprookje Mocht je van sprookjes houden, Hesse heeft er nog meer geschreven en ze zijn in het Nederlands vertaald onder de titel 'Fabuleuze vertellingen'. .

Spoiler alert: de volgende alinea’s bevatten informatie over de loop van de roman Siddartha. Als je het boek nog wilt lezen, scrol dan niet verder.

De hoofdpersoon begint zijn spirituele zoektocht samen met zijn beste vriend, Govinda. Onderweg ontmoeten ze de Boeddha, bij wie Govinda achterblijft als volgeling. Siddartha gaat alleen verder, denkende ‘dat hij iets verloren had (…) de wens namelijk om leermeesters te hebben, het verlangen om steeds weer een andere leer te horen.’ Eenzaam was hij, maar trouw aan zich zelf.

Precies daarom oefende het personage een enorme aantrekkingskracht op me uit toen ik het boek voor het eerst las. Siddartha is een held. Weliswaar vecht hij niet met anderen, maar vooral met zichzelf. Hij leeft het leven en doet op die manier inzicht op.

Een depressie onderbrak het schrijven van Siddartha, waarop Hesse in behandeling ging bij psychoanalyticus Carl Gustav Jung. Ook in de roman biecht zijn personage zijn levensverhaal op, in dit geval aan een eenvoudige maar wijze veerman die in een hutje aan een rivier woont. Wat volgt is één van de mooiste scènes die me altijd is bijgebleven. Samen luisteren ze naar de rivier en Siddartha ziet gezichten van zijn dierbaren, verdriet dat zich van generatie tot generatie aaneenschakelt. Aanvankelijk hoort hij alleen een ‘stem vol weemoed’ maar hoe langer hij luistert, hoe meerstemmiger de rivier klinkt. Hij hoort vreugde en gelach. Alles trilt samen tot één geluid. Hij geeft zich over aan de eenheid.

Ik putte hoop uit deze scène: ik kon ontsnappen uit mijn lijden. De patronen in mijn gedachten en gedrag, opgedaan in mijn jeugd, waren niet voor altijd. Toen ik het boek dichtsloeg was ik bijna euforisch van optimisme.

Natuurlijk veranderden mijn oude patronen niet zo snel als het verdriet van Siddartha terwijl hij aan de oever van de rivier zat. Nu ik het boek voor de tweede keer lees, besef ik hoe naïef (en wanhopig) ik toen nog was. Bij mijn tweede lezing van het boek waardeer ik heel andere dingen, zoals de ontwikkeling van het personage. Siddartha wisselt telkens van rol die hij ten opzichte van anderen vervult. Minnaar, koopman, vader – wat hij ook wordt, hij vindt maar niet wat hij zoekt. Ondertussen is het verhaal een en al ritme, soms zwelt een kalme ervaring aan tot een betovering. Zoals in die scène aan de rivier.

Siddartha in de jaren ‘60

Mede vanwege psychedelische scénes zoals hierboven beschreven, sprak het boek in de jaren zestig een nieuw publiek aan. De Amerikaanse psycholoog Timothy Leary adviseerde zijn volgelingen, veelal jongeren, om vóór hun eerste LSD-sessie Siddartha te lezen. (Of De Steppenwolf waarin dit soort scénes ook voorkomen.) Leary geloofde dat je met psychedelische drugs een persoonlijke waarheid kon vinden. Via zijn boeken, eveneens ingesproken als ‘luisterboek’ op een LP, en een collegetour verkondigde hij zijn boodschap. Gehuld in witte, linnen kleding, met bloemen om zijn oren en een mala om zijn nek stond hij op een podium. Wel wat anders dan Hesse die steevast in pak op de foto staat en een teruggetrokken bestaan leidde.

Los van psychedelica moet het thema van de zoektocht naar een eigen identiteit jongeren in de jaren zestig aangesproken hebben. Stel je bent een jongeman die verplicht moet meevechten in de Vietnamoorlog. Of een jonge vrouw die als eerste vrouw in haar familie aan de universiteit studeert. De kerk bood jongeren geen antwoorden meer. Siddartha daarentegen bood inspiratie om trouw te blijven aan jezelf en je eigen weg te gaan.

Gabrielle Bruhn, nu yoga- en meditatiedocent, was zo’n iemand die haar eigen pad uitstippelde: “Siddartha mocht niet ontbreken in de rugzak naar India. Het was een soort bijbel voor ons. Eigenlijk hebben we Hesse gebruikt voor onszelf, terwijl hij uit een hele andere tijd en wereld kwam. Later hoorde ik dat hij zich aan het eind van zijn leven (Hesse stierf in 1962, red.) verre hield van de hippiebeweging.”

De populariteit van Siddartha in het Amerika van de jaren zestig zorgde ervoor dat het boek niet in de vergetelheid raakte. Maar dat is niet de enige reden voor het succes van het boek. Het is ook gewoon goed geschreven. Met ritmische zinnen, die elkaar opvolgen tot lyrische hoogten. De schrijfstijl brengt je in vervoering. Ook nu is het verhaal de moeite van het lezen waard. De persoonlijke en spirituele zoektocht is immers van alle tijden. Velen hebben als lezer al naast Siddartha aan de rivier gezeten. En er zullen er vast nog velen bijkomen.

 

---

Bronnen

• Voor dit artikel maakte ik gebruik van het boek Hermann Hesse. Een biografie in essays en artikelen, van Alfred Krans (red.)
• En van de documentaire Hermann Hesse’s Long Summer (1997)
• De omslagafbeelding is een zelfgemaakte collage van diverse kaften die in de loop van de tijd voor Siddartha gecreëerd werden.