Sterke boeddhistische vrouwen: lama Tsultrim Allione

Op haar 19e reist ze voor het eerst naar India en Nepal. Het is de Summer of Love en Tsultrim Allione heet dan nog Joan Rousmanière Ewing. Drie jaar later is ze de eerste Amerikaanse vrouw die als non intreedt in het Tibetaans boeddhisme. Al legt ze haar habijt later weer af vanwege een sterke kinderwens, de Tibetaanse traditie blijft ze beoefenen en bestuderen.

Inmiddels is ze 71 en onderwijst ze als lama eeuwenoude meditatie- en visualisatietechnieken aan een modern publiek over de hele wereld. Daarbij benadrukt ze het heilige vrouwelijke principe in het boeddhisme en de emotionele aspecten van spirituele ontwikkeling. Wat zijn volgens haar de grootste uitdagingen van deze tijd? En wat kunnen boeddhisten, met name vrouwelijke, betekenen in het aangaan van die uitdagingen? Judith vraagt het haar via Skype.

“De belangrijkste uitdaging waar we nu mee te maken hebben is snel toenemende klimaatverandering”, vertelt Tsultrim. “Ook is er dringend behoefte aan meer vrouwen in machtsposities. En dan bedoel ik niet dat vrouwen zich als man moeten gedragen, maar dat we het vrouwelijke zelf weer als krachtig gaan zien. Vrouwen hebben de wereld iets anders te bieden dan mannen. Het is dus belangrijk dat zij hun volledig potentieel als vrouw ontwikkelen.”

Dit jaar verscheen Allione’s boek Wisdom Rising, a journey into the mandala of the sacred feminine. In de inleiding stelt ze dat het klimaatprobleem en de positie van vrouwen met elkaar samenhangen.

Respectloosheid voor vrouwen en misbruik van de aarde komen allebei voort uit het patriarchaat?
“Inderdaad, patriarchale religies maken onderscheid tussen het geestelijke en het aardse. Het aardse wordt in verband gebracht met het vrouwelijke. Materie (matter) heeft dezelfde stam als het Latijnse woord voor moeder (mater). We spreken bijvoorbeeld ook van Moeder Aarde. Het probleem is dat het geestelijke hoger wordt gewaardeerd dan het aardse. Het materiële, lichamelijke bestaan – en dus ook de vrouw – wordt in patriarchale tradities vaak gezien als een obstakel voor de geestelijke ontwikkeling.”

Is het omgekeerde ook waar: als de machtsverhoudingen tussen man en vrouw in balans zijn, gaan we respectvol met de aarde om?
“Ja, in culturen waar het vrouwelijke wordt geëerd, wordt de natuur ook met eerbied behandeld. Net zo is er volgens mij een direct verband tussen Trumps denigrerende houding ten opzichte van vrouwen en hoe hij met de natuur omgaat.”

In 1993 stichtte Tsultrim Allione het retraitecentrum Tara Mandala in Colorado. Waardering voor het vrouwelijke en het aardse gaat samen met het idee dat het spirituele in de wereld aanwezig is (immanent) en niet daarbuiten ergens te vinden is (transcendent). Dit uit zich bijvoorbeeld in het gegeven dat Tsultrim Allione haar spirituele pad combineert met het moederschap en gezinsleven. Het komt ook terug in een ‘belichaamde’ spiritualiteit.

Hoe krijgt die belichaamde spiritualiteit praktisch vorm in Tara Mandala?
“In de Vajrayanatraditie Vajrayana wordt ook wel esoterisch of tantrisch boeddhisme genoemd. Het is één van de drie wegen naar verlichting, naast Mahayana en Hinayana. Een kenmerk van Vajrayana is dat emoties en gedachten actief worden getransformeerd met behulp van complexe rituelen. De leraar heeft een belangrijke rol en inwijding tot deze rituelen is een vereiste. De Vajrayanatraditie beschikt ook over eigen teksten, Tantra’s genaamd. wordt het lichaam als heilig beschouwd. Seksualiteit, eten, drinken en andere aardse zaken worden gezien als krachtige gelegenheden tot beoefening. Ook respect voor de natuur komt terug in de rituelen. Voordat je gaat bouwen is het gebruikelijk om eerst een uitgebreide ceremonie te doen waarin je toestemming vraagt aan de geesten van de grond en het water. Dat hebben we bij de stichting van Tara Mandala ook gedaan. We offerden twee vazen met geschenken. Daarmee erken je dat het land niet van jou, is, maar van deze lokale beschermgeesten.”

Ondanks deze aspecten is het Tibetaans boeddhisme ook patriarchaal te noemen. Welke rol speelde gender in de omgeving waarin u zelf uw boeddhistische training ontving?
“Toen ik intrad als non had ik als westerling juist een bevoorrechte positie in de Tibetaanse gemeenschap. Ik voelde me dus niet achtergesteld, maar zag dat lokale vrouwen dat wel waren – iets dat nu trouwens aan het veranderen is. De eerste keer dat ik die ongelijkheid zelf ervaarde was tijdens een drie maanden durende ‘initiatie’ van Dilgo Khyentse Dilgo Khyentse (1910-1991) was een groot Tibetaans leraar. Van 1987 tot zijn dood was hij hoofd van de Nyingmaschool (één van de vier scholen in het Tibetaans boeddhisme). Hij speelde een belangrijke rol bij het bewaren en doorgeven van de Tibetaanse traditie sinds de Chinese invasie en gaf o.a. les aan de Dalai Lama en Chögyam Trungpa, de grondlegger van de westerse Shambala training. .

Als nonnen moesten we helemaal achterin de zaal zitten, tussen de kletsende leken en achter de jongste monniken, kinderen nog, die aan het spelen waren. Daardoor konden we ons moeilijk concentreren. De tweede keer was tijdens mijn zwangerschap. Een hoge lama zei tegen me: ‘als het een jongen wordt, dan was het een goede beslissing om uit te treden’. Een meisje zou de uittreding volgens hem niet waard zijn, het zou zelfs heel slecht zijn voor mijn karma.”

Hoe reageerde u daarop?
“Mijn eerste gedachte was: ‘ik hoop dat het een jongen wordt!’ Je moet bedenken dat ik erg diep in een systeem zat waarin gehoorzaamheid aan de leraar centraal staat. Pas toen mijn dochter eenmaal geboren was, werd ik boos: hoe kan iemand dit perfecte, kostbare schepsel minder waard vinden ómdat het een meisje is? Tegelijkertijd was er ook schuldgevoel: had ik wel moeten uittreden? Het duurde nog een tijdje voordat mijn feministisch bewustzijn doorbrak.”

Tsultrim Allione trouwt in totaal drie keer en wordt moeder van vier kinderen. “Bij mijn derde zwangerschap kreeg ik een tweeling. Maar na 2,5 maand overleed het meisje, Chiara, geheel onverwacht: een geval van wiegendood. Dat was een keerpunt in mijn leven. Ik had houvast nodig en ging op zoek naar verhalen van vrouwen in de Tibetaanse traditie. Die verhalen verzamelde ik in mijn eerste boek Women of Wisdom.”

Eén van de vrouwen over wie u schreef was de elfde-eeuwse Machig Labdrön. Later werd u herkend als haar reïncarnatie, was dat ook het moment waarop u lama werd?
“In 2006 had ik een visioen van Machig Labdrön waarin ze me vertelde dat ik haar overdrachtslijn moest vinden en in ere herstellen. Ze zei erbij dat het dringend was. Dus ging ik naar Tibet en Nepal. Ik gaf toen al ruim twintig jaar oefeningen uit haar lijn door. In Tibet bezocht ik lama Karma Dorje. Drie dagen voor mijn komst droomde hij dat er een witte dakini uit het Westen kwam die luid de drum van Machig bespeelde. Toen ik arriveerde, organiseerde hij een ceremonie in de tempel, zette me op een troon en vroeg me les te geven. Hij verklaarde publiekelijk dat ik de reïncarnatie van Machig Labdrön was en gaf me haar relieken.

In Nepal bevestigde lama Tsering Wangdu deze boodschap. Drie dagen voordat ik kwam, zag hij in een droom de hele overdrachtslijn van Machig Labdrön. Ze zei tegen hem: ‘ik kom in drie dagen’. Toen ik daar was, kreeg hij nog een visioen waarin hij zag hoe Machig door de top van mijn hoofd naar binnenging en in mijn hart afdaalde. Later kwam hij op bezoek in Tara Mandala en benoemde me tot lama. Ik voelde me daar zelf wat ongemakkelijk bij, maar hij zei dat het erg belangrijk was dat mensen me niet gewoon Tsultrim, maar Lama Tsultrim zouden noemen.”

Inmiddels bent u dus zelf een vrouw met een leidende positie binnen het boeddhisme. Is leraar zijn anders voor u, omdat u een vrouw bent?
“Ja, dat denk ik wel. In 1998 begon ik met lesgeven. Een paar jaar later kreeg ik een brief van mijn eigen leraar Chögyal Namkhai Norbu, waarin hij zijn twijfels over mijn leraarschap uitsprak. Hij schreef dat mijn lessen te psychologisch en te feministisch waren. Ik was erg geschokt en besloot een jaar lang in retraite te gaan om hierop te reflecteren. Tijdens die retraite vond 9/11 plaats. Ik vroeg me af: wat als de daders sterke vrouwelijke rolmodellen hadden gehad? En waar is de vrouwelijke kant in de Amerikaanse reactie? Die was er niet. Dat gaf voor mij de doorslag. Toen ik uit die retraite kwam was ik vastbesloten me aan het vrouwelijke te wijden.”

Wat vindt u van de seksueel misbruikschandalen die momenteel op grote schaal aan het licht komen?

Seksueel misbruik is niet nieuw en het is ook niet uniek voor het boeddhisme, maar het is wel teleurstellend. Door alle aandacht nu ontstaat het gevaar dat dit het eerste is waar mensen aan denken bij het boeddhisme, terwijl het een minderheid is die zich aan dergelijke daden schuldig maakt.

Aan de andere kant ben ik blij dat het nu naar buiten komt. Het betekent ook het begin van een helingsproces. We moeten de consequenties aanvaarden en de rotzooi opruimen. En laten we vooral alle vrouwen niet vergeten die eerder als individu naar buiten traden en keihard werden afgestraft, belachelijk gemaakt en vernederd! In die zin hebben we MeToo echt nodig: er ontstaat een vangnet waardoor slachtoffers minder bang zijn om zich te uiten. Laten we die verandering vieren.”

Hoe moeten we omgaan met de schade die is toegebracht?
“Het is belangrijk om alle aantijgingen te onderzoeken. Als een leraar inderdaad fouten heeft begaan moet hij stoppen met lesgeven en in retraite gaan. Voor alle betrokkenen is het een uitdaging om je bodhicitta Bodhicitta of ‘verlichtingsgeest’ is de spontane wens om verlichting te bereiken en jezelf spiritueel zo te ontwikkelen dat het ten goede komt aan alle bewuste wezens. niet los te laten en compassie te cultiveren, zelfs naar de daders toe. Het is begrijpelijk als je teleurgesteld bent, maar dit moet niet leiden tot haat.”

In de energie die vrijkomt in de MeToo-beweging herkent u de dakini’s uit het Tibetaans boeddhisme. Wat zijn dakini’s?
“Dakini’s zijn woeste, vrouwelijke belichamingen van wijsheid. Ze worden afgebeeld als wilde, naakte, dansende wezens. Ze leren ons dat onze lichamen en seksualiteit heilig zijn. Westerse ideeën over het heilige vrouwelijke zijn erg beperkt en gedefinieerd door het patriarchaat. Het toegestane beeld is dat van een vreedzame, onderdanige figuur, zoals Maria. Het moederlijke, zorgende en liefhebbende is zeker een belangrijk aspect van het vrouwelijke, maar het is niet alles. We zijn zoveel meer. Ook die woeste, felle kant hoort erbij.”

Zulke figuren hebben wij niet in onze westerse traditie, toch?
“In paganistische tradities vind je misschien paralellen, maar in de monotheïstische tradities bestaat zoiets, bij mijn weten, niet.”

In Wisdom Rising schetst Tsultrim Allione de mandala van de vijf dakini’s. De kosmos wordt ingedeeld in vijf ‘boeddhafamilies’. Elk van hen is gerelateerd aan een dakini, maar ook aan een kleur, geluid, landschap en aan emotionele patronen die samengaan met bepaalde karaktereigenschappen. Het boek bevat concrete oefeningen om geblokkeerde emotionele patronen, zoals boosheid, onzekerheid en verlangen te transformeren in hun onderliggende ‘wijsheidsenergie’.

Net als de andere sterke vrouwen uit deze serie – Joan Halifax en Joanna Macy – legt u veel nadruk op psychologie, emoties en innerlijk werk. Dat is voor iedereen belangrijk, zeggen jullie, maar vooral voor activisten die de wereld willen veranderen. Waarom?
“Je hebt een bron nodig om je aan te laven, anders put je binnen de kortste keren uit. Niet voor niets worstelen veel activisten met burn-out, depressie en wanhoop. De mandala is een genezende structuur. Door jezelf daar dagelijks in te plaatsen, bouw je de ervaring van heelheid op en leer je je emoties te transformeren. Daar kun je vervolgens uit putten als je je dienstbaar maakt in de wereld.”

De oefeningen zijn vooral gericht op het individu, kunnen we ze ook op grotere schaal toepassen?
“Ja, de methode Feeding Your Demons Een andere methode die Tsultrim Allione onderwijst. Het is een moderne herinterpretatie van de Tibetaanse Chöd. Een demon is ‘datgene wat je belemmert vrij te zijn’. Door de demon te visualiseren, personifiëren en hem te geven wat hij nodig heeft, kun je deze transformeren tot een bondgenoot, is het idee. kun je bijvoorbeeld ook toepassen op collectieve demonen zoals de collectieve angst voor massale migratie, voor terroristen of voor klimaatverandering. Of denk aan bevolkingsgroepen die vooroordelen hebben over elkaar: al dat soort demonen kun je transformeren. Bovendien kan je deze methode ook als groep, bijvoorbeeld als bedrijf, beoefenen.”

De methoden die u beschrijft zijn best wel ingewikkeld: je werkt met visualisaties, klank en de elementen. Het kost tijd om jezelf hierin te verdiepen. Hoe zorg je dat je de daadwerkelijke praktijk niet uit het oog verliest?
“Dagelijkse beoefening is belangrijk, al is het maar een mindfulnessoefening. Als je daar de ervaring met de mandala bij optelt, zie je dat het effect op je geest en emoties – en daarmee op je hele wezen – verdriedubbelt. Als je deze wijsheid internaliseert, word je minder uit het veld geslagen door negatieve emoties en kan je deze beter omzetten in concrete actie. Je staat dus sterker.”

Bekijk ook de documentaire Feeding your demons, uitgezonden in 2013, door de Boeddhistische Omroep.