Mindful opvoeden: “Eerst gooide mijn zoon met lego, nu speelt hij er mee”

“Onze zoon Gijs (12) is een originele ADHD’er”, vertelt Judith Ditvoorst. “Druk, veel moeite met focussen, snel boos en met veel korte lontjes. Als Gijs bepaalde taken moet doen, dan wordt hij daar eerst heel erg boos om: ‘dat wil ik niet!’, ‘dat doe ik niet!’. Totdat hij ontploft. Ik ga daar dan vervolgens in mee: ‘iedereen moet het doen, dus jij ook!’ Voor je het weet sta je dan tegen elkaar te schreeuwen. ”

Op tafel dansen

Judith is getrouwd met Michel, die zelf ook ADHD heeft. Naast Gijs hebben ze nog een dochter, die onlangs de diagnose ADD kreeg. “Er gebeurt dus veel hier in huis”, zegt Judith lachend. “En hier thuis gaat het dan nog wel” gaat ze verder, “waar we allemaal zijn ingespeeld op Gijs en zijn drukte. Op school is het veel confronterender. In de klas moet hij in de pas lopen en dat lukt niet zonder medicatie. Er zit bij hem geen zelfregulatie. Laatst had hij zijn medicijnen niet ingenomen en stond hij op tafel te dansen in de klas. Even later hangt dan de leerkracht aan de lijn, met de vraag: ‘heeft Gijs zijn pilletjes soms niet ingenomen?’ De ene leerkracht gaat daar dan beter mee om dan de andere. Straffen werkt in elk geval averechts, dat maakt op Gijs geen enkele indruk.”

Paniekgedachtes

“De grootste uitdaging zit voor mij in het omgaan met de emoties van mijn kinderen”, vertelt Anurag ten Klooster. “Ik kan nog zo rustig zijn, maar als er een gestresst kind op mij af komt rennen, dan zit dat meteen in mijn lichaam. Keer op keer is het dan weer de kunst om eerst zelf te kalmeren, en dan mijn kind te helpen omgaan met die stress.” Anurag runt een eigen mindfulnesspraktijk en heeft daarnaast drie kinderen, in de leeftijd van 11, 15 en 17 jaar. In die opvoeding staat ze alleen, nadat haar partner zes jaar geleden overleed aan een hersentumor.

“Ik was altijd al bezig om mijn kinderen te leren omgaan met ongemak en emoties. Rondom de ziekte en het overlijden van hun vader ging ik dat nog veel bewuster doen. Mijn kinderen hadden in die periode vaak paniekgedachtes als ‘ik red het niet zonder papa’ en ‘dit is veel te heftig, ik kan dit niet aan’. Hoe ga je daarmee om? En dan dat enorme diepe verdriet wat naar boven komt en wat heel intens is. Wat moet je daarmee? Wat dan helpt is om ze steeds weer te vertellen dat het er allemaal mag zijn. Dat niets gek is. Niet als je boos bent dat papa er niet meer is. Of als je denkt: ik wil dood.”

Begin bij jezelf

Een ander terugkerende hobbel die Anurag tegenkomt gaat over loslaten. “Pubers moeten dingen ontdekken en maken fouten en dat moet je ze gunnen. Maar het veroorzaakt wel veel ongemak, want natuurlijk wil ik graag de controle houden en ze voor vanalles behoeden.”

Die drang om je kinderen te behoeden voor ongeluk en alle problemen voor hen weg te nemen is volgens Anurag eigen aan ouders. “Veel mensen hebben het idee dat er iets niet goed gaat met hun kind. Het kan zich niet concentreren, kan niet omgaan met emoties, of het te veel ligt te piekeren in bed. Vaak is dit vooral een confrontatie met zichzelf, omdat ze zelf veel piekeren, of perfectionistisch zijn. Het gedrag van hun kind raakt hen in hun eigen pijnpuntjes.”

Ook Judith herkent die neiging om je kind als een probleem te zien en dat ook te willen oplossen. Daar wilde ze graag verandering in brengen. “Kinderen met ADHD hebben al snel een negatief zelfbeeld. Doordat ze niet in de pas kunnen lopen, krijgen ze constant correcties van de omgeving. Zijn hele leven krijgt Gijs al te horen: ‘hou op’, ‘zit stil’ en ‘je bent te druk’. Het leek me zo fijn voor hem als hij handvatten zou krijgen om zichzelf meer te reguleren en zo dus meer regie over zijn leven te krijgen.”

Mindfulness als medicijn

Nadat ze de tv-documentaire ‘Kikker zit stil’ uit 2014 zag, over mindfulness bij kinderen, ging Judith op zoek naar een training in de buurt. Ze stuitte op het onderzoeksprogramma MindChamp, een studie naar de effecten van mindfulness, als aanvullende behandeling voor ADHD. Judith en haar man Michel besloten samen met hun zoon Gijs mee te doen.

“De training duurde in totaal negen weken, waarbij de ouders en kinderen apart werden begeleid. Alleen al het uitwisselen van ervaringen met andere ouders was fijn. Daarnaast deden we begeleide meditaties. Dat begon bij vijf minuten en werd langzaam uitgebouwd. Ook oefenden we met situaties die veel voorkomen in het gezin: ‘je kind wordt boos. Wat gebeurt er dan normaal gesproken, en wat kun je anders doen?’”

Na de training ervaarden Judith en Michel heel duidelijk een verschil en dat kwam ook terug op papier. “De niveaus van stress werden op verschillende momenten gemeten. Daaruit kwam naar voren dat de spanningen wel duidelijk minder waren geworden.” Helaas bleek mindfulness alleen niet voldoende te zijn in het geval van Gijs. Judith: “Voor het naar school gaan heeft hij nog steeds ritalin nodig. Dat voelt dubbel. Ik had het hem liever niet gegeven, maar het lucht aan de andere kant ook op. Ik zie dat Gijs zich beter kan concentreren: eerst gooide hij met lego. Nu speelt hij ermee.”

Inzicht door een rozijn

Een jaar na de training is Judith nog steeds erg blij dat ze mee heeft gedaan. Met name voor haar eigen rust en omgaan met situaties plukt ze er dagelijks de vruchten van. Een simpele oefening met een rozijn, waarbij deelnemers de rozijn bekijken alsof ze zoiets voor het eerst zien, leverde de grootste eyeopener op nadat Judith hetzelfde deed, maar dan bij Gijs: “Ik zag ineens weer hoe leuk hij is, het creatieve en blije jongetje! Een kind met ADHD brengt zo veel gedoe met zich mee. Op het laatst waren we alleen nog maar bezig met het krijgen van goede begeleiding op school. Je ziet alleen nog die drukte, het drama en vergeet om ook gewoon dat wezentje te zien. Dat was voor mij en Michel heel fijn en maakte al dat we echt anders op Gijs reageerden.”

Dat mindful opvoeden vooral begint bij je eigen houding als ouder kan Anurag beamen: “Ik train vooral professionals die zelf met mindfulness willen werken, maar dat zijn vaak ook ouders. Ik zeg altijd: begin bij je eigen aandacht. Als je met je eigen ongemak kunt omgaan, je eigen lijden, dan kun je er ook zijn voor je kind.”

5 tips voor mindfulness in het gezin

Gevraagd naar haar ultieme tips voor het inzetten van mindfulness in het gezin, moet Anurag even nadenken. Eenmaal bezig rolt de ene na de andere aanwijzing uit haar mond:

1. Stilte: probeer eens een paar minuten met je kinderen in stilte te eten. Tijdens een retraiteweek in Plum Village klonk er elke maaltijd een bel en daarna moesten we even stil zijn en heel bewust eten. Dit kun je heel gemakkelijk thuis ook doen.
2. Hier zijn: Ga eens naar buiten met je (kleine) kinderen en doe alsof je alles voor het eerst ziet. Zo ga je mee in de beleving van je kind. Dat kan trouwens ook met een puber. Tegen mijn zoon van 17 zeg ik ook weleens: zet die telefoon eens uit en kijk eens naar die boom. Wat is er hier en nu?
3. Gevoelens toelaten: Wanneer er sprake is van (heftige) emoties, benadruk dan dat alles er mag zijn. Dat niks vreemd is. Geen enkele gedachte of gevoel. En geef ze ook mee: ook dit gaat weer voorbij. Want dat besef maakt het toelaten van gevoelens ook weer gemakkelijker. Mijn zoon zei laatst nog: ‘ik doe soms echt wel mindfulness, dan ga ik op een bankje zitten en laat ik mijn emotie helemaal toe’.
4. Terug naar je lichaam: De bodyscan, waarin je stil ligt en in gedachten langs alle delen van je lichaam gaat, is een goede oefening. Maar je bewust worden van je lijf kan ook tijdens een activiteit. Ga bijvoorbeeld met je aandacht naar je voetzolen, wanneer je aan het lopen bent. Of probeer eens te vertragen. Dat houd je met pubers doorgaans niet heel lang vol, maar het is toch iets.
5. Mindful de was opvouwen: voor veel mensen is het echt heel lastig om tijd vrij te maken voor een bodycan of meditatie. Tegen hen zeg ik: ‘probeer het hebben van aandacht toe te passen in je dagelijks reilen en zeilen. Als je dan toch de was doet, doe het dan met aandacht. Merk je dat je aan het rennen bent? Ga dan bewust eens langzamer lopen. Of neem de drie minuten adempauze De drie minuten adempauze is een makkelijke mindfulness oefening die je overal en op bijna elk moment kunt doen. Deze bestaat uit drie stappen:
- Ga rustig staan of zitten en doe je ogen dicht. Observeer welke gedachten er door je heen gaan, welke gevoelens er zijn en welke lichamelijke sensaties.
- Verplaats je aandacht naar je ademhaling. Richt je aandacht op je buik die naar voren komt bij een uitademing en ineen trekt bij een inademing. Blijf de ademhaling op deze manier volgen.
- Ga nu met je aandacht naar je hele lichaam. Ervaar je lichaam als een geheel en voel hoe het meebeweegt met de ademhaling. Voel ook hoe je staat, wat je gezichtsuitdrukking is. , terwijl je naar de wc gaat. Mindfulness gaat veel om vertragen. Op die manier komt het gaandeweg in je systeem.

Ontploffen bij de afwasmachine

Een rode draad in de verhalen van Judith en Anurag is dat mindfulness eerder een kwestie is van zijn, dan van doen. Als ouder ben je volgens hen vaak geneigd direct te reageren in heftige situaties. Maar juist dan is het goed om even een stap terug te doen.

Judith: “Mijn beste voorbeeld speelt zich af rondom het inruimen van de afwasmachine. Ik had Gijs gevraagd om deze leeg te halen en dat ontaardde weer in bonje, waarbij hij zowat ontplofte. Tijdens de training hadden Michel en ik geleerd dat je in zo’n situatie ook gewoon even niets kunt doen. Dus we keken elkaar aan, zeiden niets en lieten Gijs briesend naar boven stormen. Even later kwam hij terug en begon hij uit zichzelf de vaatwasser uit te ruimen. Dat was mooi. We gaven hem de ruimte om boos te worden, maar ook om er uit zichzelf op terug te komen.”

Anurag: “Vooral het aanwezig zijn met je aandacht bij je kinderen kan al zoveel verschil maken. Laatst had ik een moeder in mijn training die met moeilijk opvoedbare kinderen werkt. Eenmaal thuis zat ze vol onrust en kon ze nooit eens rustig op de bank zitten. Na een aantal trainingen stuurde ze mij een mail waarin ze enthousiast schreef: ‘ik gaf mijn zoon een dikke knuffel en hij ontving het!’ Dat had natuurlijk alles te maken met het feit dat zij emotioneel en mentaal meer aanwezig was. Kinderen voelen het als je onrust hebt en er niet echt bij bent. Op zo’n moment zit een kind niet te wachten op een knuffel.”

Zaadje geplant

En welk positief effect ziet Anurag bij haar eigen kinderen? Voor het antwoord daarop hoeft ze niet ver te zoeken. “Ik zie dat ze emotioneel meer volwassen zijn dan hun leeftijdgenoten. Ze snappen al dat het in het leven meer gaat om beleven en verbonden zijn, dan het verzamelen van spullen. Laatst kwam mijn dochter van 15 naar me toe nadat ze een filmpje had gezien en zei: ‘mam, je bent niet je lichaam’. Ik zie het ook in hoe ze kunnen omgaan met hun eigen emoties. En alle drie zijn het mensen waar andere kinderen naartoe komen als ze verdrietig zijn. Blijkbaar hebben ze die vaardigheid om er te zijn.”

Bij Judith ligt dat net even anders: “Op dit moment vindt Gijs die mindfulness gewoon stom. Maar dat vind ik niet erg. Ik denk wel dat er een zaadje is geplant en we zien het wel. Voor mijzelf en Michel heeft het veel gebracht. Zeker wanneer het effect van de training weer even lijkt weggeëbd, hebben we iets om samen naar terug te grijpen. Dan zeg ik tegen hem: ‘weet je nog hoe groot het verschil toen was?’ Op zondag gaan we nu vaak even wandelen samen en dan merk ik dat we dat mindful doen. Eerst even stil, rondkijken en ons afvragen: waar zijn we ook alweer, wie zijn we ook alweer? Er is meer bewustzijn gekomen.”

---

Meer informatie
Website van Anurag ten Klooster
Interview met Corina Greven, projectleider van MindChamp
Susan Bögels, hoogleraar en psychotherapeut, schreef verscheidene boeken over mindful opvoeden