Mindfulness in tijden van oorlog: Oekraïne

Samen bouwden Julia Stadnytska en Olena Myxa aan een gemeenschap van mindfulnesstrainers in Oekraïne, de Ukrainian Mindfulness Association (UMA). Met als onmisbaar element: een opleiding voor nieuwe trainers. Totdat de oorlog begon en hun grote droom in duigen viel.

Beiden wonen ze in Lviv, de grootste stad in het westen van Oekraïne vlakbij de grens met Polen. Hier is het rustiger dan in het oosten van het land, al is ook in Lviv de oorlog duidelijk merkbaar in het dagelijks leven.

Olena: “In het begin was ik angstig, gestrest en geschokt. Mindfulness hielp me door die eerste dagen heen. Ik observeerde de dingen die onze levensduur ver overstijgen: een rivier, de bomen, de hemel. ’s Nachts gingen de lichten uit zodat onze steden vanuit de lucht niet zichtbaar waren. In die duisternis schenen de sterren zo helder. Ik besefte dat de hemel altijd een vredige natuur heeft, want die is vrij van wat wij als mensen moeten doorstaan. Die gedachte gaf troost.”

Julia: “Het wachten in een schuilkelder als er bombardementen dreigden was onverdraaglijk. Dan visualiseerde ik mezelf als een berg en dat gaf me houvast. Ook zei ik tegen mezelf: dit is tijdelijk. Toch was het in het dagelijks leven zoeken naar een balans: ik moest zelf overleven én wilde anderen helpen. Mediteren was lastig, mijn gedachten tuimelden over elkaar heen. Daarom deed ik informele oefeningen die je op elk moment van de dag kunt doen. Zo was ik me bewust van mijn lichaam als ik stond of zat. Dat hielp me.”

De impact van de oorlog

Omdat Lviv relatief weinig te lijden heeft onder de Russische aanvallen, zochten al meer dan 200.000 vluchtelingen er een onderkomen – zo was de inschatting van de burgemeester in maart. In die periode kwamen er dagelijks 10.000 mensen bij.

Hoewel de oorlog in het begin onvoorspelbaar leek, kennen Julia en Olena er inmiddels de logica van, zo vertelt hun tolk die ook bij het gesprek zit. Of is het gewenning? “Bombardementen lijken vooral gericht op militaire doelen en niet op burgers,” legt hij uit: “Het luchtalarm gaat regelmatig af, soms meerdere keren per dag. Als je op straat loopt zonder dat er een schuilkelder in de buurt is dan loop je door.” Julia: “Godzijdank haalt onze luchtmacht de meeste raketten vroegtijdig neer.” Naar het nieuws kijken zij en Olena slechts één keer per dag: “Het is vooral overweldigend omdat je niets kunt doen.”

Trauma

Als psychotherapeut kunnen ze gelukkig wel een verschil maken voor hun cliënten. Nu het oorlog is, hebben Julia en Olena een nieuw werkritme gevonden. Beiden helpen ze mensen op hun eigen manier.

Julia ving aanvankelijk vluchtelingen op die aankwamen op het station in Lviv: “Dat was zwaar werk. Na een shift moest ik soms huilen. Nu sta ik soldaten bij in een militair ziekenhuis. Ik luister naar hun verhalen en leer hen ademhalingstechnieken voor als ze heftige fysieke of emotionele pijn ervaren. Mindfulness is slechts een onderdeel van de psychologische behandeling. Ook maak ik gebruik van somatic experiencing Een lichaamsgerichte benadering om trauma te helen, bedacht door Peter A. Levine. en EMDR Eye movement desenzitation and reprocessing: een therapeutische behandelmethode, met name toegepast bij mensen met posttraumatische stressstoornis. .

Soms is dit werk overweldigend, maar ik lach ook veel met de soldaten. Ze zijn opgelucht dat ze het overleefd hebben. Ik ben de soldaten dankbaar, want ze hebben me beschermd door te vechten. Hun verhalen over vriendschap aan de frontlijn geven me hoop. De soldaten zijn prachtige mensen, ik voel me verbonden met hen. Ze vragen ook hoe het met mij gaat, ze geven om me. Door met hen te werken, maak ik deel uit van een groter geheel. Als ik daarbij stil sta, voel ik warmte opwellen in mijn hart.”

Stichting Metta

Olena helpt online vluchtelingen op afstand, binnen en buiten Oekraïne: “Samen met Julia heb ik een stichting, genaamd Metta, van waaruit we al ons werk doen op het gebied van therapie, mindfulness, onderwijs en wetenschap. Mensen kunnen zich online aanmelden voor begeleiding, ook via Facebook vinden mensen ons. Ik doe zowel groepssessies als individuele gesprekken. Tegenwoordig kun je ook via een beeldscherm EMDR-therapie geven aan mensen met een trauma. Zo ondersteun ik zelfs vluchtelingen die in Praag zijn beland.”

Olena ondervond dat mindfulness maar beperkt toepasbaar is in de behandeling van cliënten met ernstig trauma: “Als mensen door een hel zijn gegaan dan gebruik ik het niet, dat is te pijnlijk. Maar soms helpt het mensen om bewust te ademen of met aandacht te aanschouwen hoe dingen voorbij gaan. Inmiddels weet ik dat mensen veel kracht uit zichzelf kunnen putten.”

Contact met Nederlandse mindfulnesstrainers

Om kennis uit te wisselen over de toepassing van mindfulness bij de behandeling van oorlogsslachtoffers zochten Julia en Olena contact met het Nederlandse Centrum voor Mindfulness. Die organiseerde een online sessie met de Canadese trauma-expert David Treleaven over trauma-sensitiviteit.

Al voor de oorlog werkten Julia en Olena samen met het Nederlandse centrum omdat ze bezig waren met de oprichting van een opleiding voor mindfulnesstrainers in Oekraïne. Julia: “De trainers van het Centrum van Mindfulness inspireren ons om onze toekomstdroom levend te houden. ‘Die opleiding gaat er komen,’ zeiden ze.”

Wat haar eveneens hoop geeft: “In onze gemeenschap van mindfulnesstrainers is ook iemand uit het oosten van het land. Elk uur vielen er bommen. Toen ze in rustiger gebied aankwam, spraken we haar en zei ze: ‘Je zult het niet geloven, ik zag het aardoppervlak met het uur ouder worden, rimpel voor rimpel.’ Het is afschuwelijk wat mensen elkaar daar hebben aangedaan, moord en verkrachting. Maar ook in de duisternis hield deze collega haar beoefening levend. In de schuilkelder deelde ze haar mindfulnessbeoefening met anderen.”

Levenslessen

Hoe afschuwelijk de oorlog ook is, ze leren ook levenslessen in deze moeilijke periode. Julia: “De verbondenheid die ontstaat tussen mensen in een tijd als deze maakt me blij, zowel onder Oekraïners als onder collega’s wereldwijd.”
Olena: “Tijdens een oorlog laten mensen hun ware kwaliteiten zien. Die waarachtigheid inspireert me. Laatst zag ik een video waarin soldaten hun persoonlijke verhalen vertellen. Ze toonden hun gevoelens, ze huilden. Het was geen fake news. Ze vertelden niets te veel, het was heel kernachtig.”

Steeds opnieuw moeten ze een weg vinden om zich staande te houden, in een oorlog die soms uitzichtloos lijkt. Julia: “In het begin dacht ik telkens dat de oorlog over een week wel voorbij zou zijn. Dat leverde een hoop verdriet op als het weer eens anders uitpakte. Ik liet me inspireren door Victor Frankl, een psychiater die de Holocaust overleefde. In het kamp waar hij gevangen zat, zag hij dat mensen die zonder verwachtingen leefden stabieler waren. Dat hielp me mijn eigen verwachtingen gedag te zeggen. Ik ben aanwezig in het heden en dat geeft me meer kracht.”

Beiden vinden ze ook houvast in kleine geluksmomenten. Elke dag loopt Julia van haar werk naar huis. Wandelen helpt haar om te gronden. Tijdens een tussenstop in het park zag ze een soldaat met zijn uniform nog aan. Vol verwondering keek ze toe hoe hij liefdevol praatte tegen het kleine baby’tje in zijn armen: “Bij zo’n beeld haal ik mijn hart op.”

Olena woont zes hoog, vanuit haar raam kan ze de wolken goed zien: “Gisteren leken het wel bergen, vandaag was het sluierbewolking.” Een uitzicht dat troost en hoop biedt. Ooit zal de oorlog voorbij zijn. En ook dan bewegen de wolken zich voort.

 

---

Meer weten?
• De stichting van Julia en Olena, Metta, richt zich op therapie, mindfulness, onderwijs en wetenschap
• En dit is de Facebookpagina van de Oekraïnse Mindfulness Stichting
• Lees ook de reactie van boeddhistische leraren op de oorlog in Oekraïne.
• Bekijk ook de documentaire ‘What should you do for freedom’ over hoe Oekraïense boeddhisten omgaan met de oorlog.

 

De omslagafbeelding is van Raimond Spekking: Graanvelden tijdens midzomer in Oblast, Lviv in Oekraïne, via Wikimedia Commons.