Boeddhistisch vormingsonderwijs als tegengas tegen de hokjesgeest

Het begon allemaal met een groepje openbare basisscholen in het Westland. De directeuren wilden graag een breder palet aan godsdienstig en levensbeschouwelijk vormingsonderwijs bieden. Een programma van tienweekse modules startte, waarin protestants, hindoeïstisch, joods en boeddhistisch vormingsonderwijs elkaar afwisselden.

Dat sloeg geweldig aan, vertelt Helma Ton, hoofd van de boeddhistische afdeling binnen het Centrum voor Vormingsonderwijs en lid van Sangha Metta, waar ze ook voorzitter van is: “De vakleerkrachten van het centrum staan allen in de traditie waarin ze les geven. De kinderen krijgen dus een échte boeddhist of een échte hindoe in de klas. Ze leren geen theorie, maar mogen al hun vragen stellen aan een echt persoon, die vertelt hoe hij of zij diens levensovertuiging invult.”

Inmiddels bieden 34 basisscholen in de regio’s Rotterdam, Westland, Leiden, Amersfoort, Utrecht en Groningen boeddhistisch vormingsonderwijs aan. De huidige zes docenten hebben samen al 4800 kinderen bereikt.

Wat doen jullie bijvoorbeeld in een les?

Ton: “We werken aan de hand van elf boeddhistische thema’s. Zo behandelen we bijvoorbeeld de vier hartkwaliteiten: compassie, medevreugde, liefdevolle vriendelijkheid en gelijkmoedigheid. We oefenen met wijs spreken. En we bespreken onderlinge afhankelijkheid en het gegeven dat alles verandert. Daar zoeken we aansprekende werkvormen bij. Samen op het schoolplein een mandala maken bijvoorbeeld. Of samen op zoek gaan naar wie er allemaal hebben bijgedragen aan het koekje dat je in je hand hebt. Als we ontdekken dat niets blijft zoals het is, bespreken we hoe je daarmee om gaat. Dan is een aansprekende werkvorm bijvoorbeeld een liedje hierover zingen.”

Wat is het doel van het vormingsonderwijs? Proberen jullie kinderen enthousiast te maken voor het boeddhisme?

“Nee, vormingsonderwijs gaat niet over zieltjes winnen. Onze doelstelling vanuit het boeddhisme is om zoveel mogelijk kinderen de kans te geven zich te ontwikkelen tot wijze, compassievolle mensen die zich in willen zetten voor de wereld. Wij bieden vaardigheden aan om jezelf tot rust te brengen en om samen in de klas tot rust te komen. En oefeningen in empathie en compassie, gebaseerd op het leven en de leer van de Boeddha. Rust, aandacht en compassie doordrenken iedere les. Daar heeft elk kind baat bij, de rest van zijn of haar leven.”

Blijkt dat ook?

“Er is geen wetenschappelijk onderzoek naar het effect van boeddhistisch vormend onderwijs. Daarvoor bestaan we nog te kort. Wel is er kwalitatief onderzoek naar het effect van vormingsonderwijs in het algemeen en zelf hebben we uitgebreid nagevraagd bij de kinderen wat zij van het onderwijs geleerd hebben. Dan zeggen ze bijvoorbeeld: ‘Ik weet nu dat ik er mag zijn’. Of: ‘Ik weet dat ik niet op alles hoef te reageren.’”

Eén van de mooiste vruchten van dit programma, vindt Ton, is dat leerkrachten van verschillende geloven en levensovertuigingen samen door de gangen van de school lopen, lachend, pratend en samenwerkend: “We hebben een voorbeeldfunctie. We laten zien dat je prima verschillende levensovertuigingen aan kunt hangen en toch fijn kunt samenwerken.”

En dat is niet onbelangrijk, vindt Ton: “Kinderen, met name in de grote steden, voelen zich vrij snel in hokjes geduwd. Wij geven daar tegengas aan. Driekwart van de kinderen op openbare basisscholen groeit op zonder een bepaalde religie. Maar ze groeien wel op met bepaalde beelden van religie. Beelden, die ze oppikken uit de media of uit verhalen thuis. Bij ons zien ze dat het interessant en zelfs heel leuk is om je te verdiepen in de verschillende overtuigingen. En dat je van alle stromingen wat kunt leren.”

Welke beelden komen docenten tegen bij kinderen?

“Bijvoorbeeld dat het volgen van een levensovertuiging een inperking van je vrijheid is. Je mag geen varkensvlees eten, je moet een hoofddoek om, je mag dit niet, je mag dat niet… Ik gun het ieder kind om te leren dat een levensovertuiging juist ook een verrijking kan zijn. Dat die op heel verschillende manieren troost kunnen bieden bij verdriet. En steun bij de moeilijkheden die we allemaal in het leven tegenkomen.”

Het boeddhistische vormingsonderwijs bestaat nu vijf jaar; voor welke uitdagingen staan jullie?

“Meer docenten vinden, dat is onze grootste uitdaging. Landelijk, maar vooral in Rotterdam, het Westland, Utrecht en rondom Leiden. Er staat veel druk op iedereen met een lesbevoegdheid. En dan moet die persoon ook nog eens vanuit de eigen beoefening kunnen lesgeven. Met een mindfulness-cursus achter de rug, of ‘affiniteit met het boeddhisme’ ben je immers nog geen boeddhist.

Vind ik een boeddhist, dan heeft die vaak geen pabo-diploma. Boeddhisten zijn vaak hoog opgeleid, soms hebben ze wel ervaring op basisscholen of een eerste- of tweedegraads bevoegdheid. Daar kunnen we wat mee. Maar als ze binnenkomen omdat ze wat te vertellen hebben en willen dat het stil is in de klas, dan gaat dat dus niet gebeuren. Het blijven kinderen. Nieuwe leerkrachten krijgen bij ons wel eerst een interne opleiding.”

Gezocht: docenten boeddhistisch vormingsonderwijs

Graag zou Helma Ton in contact komen met jonge mensen, liefst met een pabo-diploma of andere onderwijsbevoegdheid, die al retraites volgen en al ervaring hebben in basisonderwijs, bijvoorbeeld omdat ze workshops muziek of kunst geven. Via het Centrum voor Vormingsonderwijs kunnen zij twee aanvullende opleidingen volgen om boeddhistisch vormingsonderwijs te gaan geven.

• Meer informatie of zelf Boeddhistisch Vormingsdocent worden?
  Neem contact op met Helma Ton (landelijk coördinator) via contact [at] boeddhistischvormingsonderwijs.nl
• Algemene informatie over vormingsonderwijs vind je op de website van het vormingsonderwijs.
• Lees ook ons interview met docent boeddhistisch vormingsonderwijs Silvie Walraven.

De omslagafbeelding is gemaakt door Mala Cooperativa, via Flickr.

 

• Op de hoogte blijven van ontwikkelingen in de boeddhistische wereld? Schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief!