Zien, ruiken, proeven: de verlokkingen van voedsel tijdens een retraite

Het is eind van de zomer en ik ben in Gaia House, een voormalig klooster in het zuidwesten van Engeland. Het is de tweede dag van een lange, intensieve Vipassana retraite. Van zes uur s ’morgens tot negen uur s ’avonds beoefenen we de meditatie in een strak tijdschema met afwisselend zitten en lopen. Alles gebeurt in stilte. Soms in de groep, soms alleen.

Bewust heb ik me samen met andere deelnemers teruggetrokken uit de wereld van verplichtingen en stress, maar ook uit de wereld van plezier en genot. De woorden van de lerares tijdens haar lezing gisterenavond echoën nog na in mijn hoofd: “Zelfs eten wordt een heilige handeling als je opmerkzaam bent. In een meditatieretraite dient eten en drinken ertoe om de beoefening geconcentreerd voort te zetten tijdens de volgende uren. Eten is bedoeld om het lichaam te voeden, niet het gevoel en de smaak.”

Werkmeditatie in de keuken

Toevallig is de keuken tijdens deze retraite het terrein van mijn ‘werkmeditatie’: het uur per dag waarin we worden geacht met volledige aandacht en geduld in het huishouden mee te werken.

Daar sta ik dan en probeer aandachtig de groentes voor de lunch te bereiden.

“Wat kunnen pompoenen toch stralend oranje zijn, bieten hartstochtelijk donkerrood en walnoten verlokkelijk knapperig!” mijmer ik.

Zonder het op te merken, begin ik in mijn hoofd recepten te maken en bereid ik in gedachten nieuwe gerechten, die ik het liefst direct zou willen opschrijven.

Het denken gaat razendsnel, het lijkt op een rit in een achtbaan: “Wat zal dit straks voortreffelijk smaken! Helaas is de lunch pas om half een. Beetje laat wel, als we om vijf uur al opstaan. Waarom moesten ze mij juist bij deze klus indelen? Juist ik, die zo graag lekker en uitgebreid tafel. Juist ik, die dacht dat ik wel eens een paar pondjes zou kunnen afvallen in deze weken. Waarom mag ik niet in de tuin werken? Dan zou ik wat beweging hebben. Gelukkig hebben ze hier geen chocolade of oude kaas.”

Maar in mijn hoofd zijn die er wel… Levensecht. Zoet en zout en onbedwingbaar verlokkend als ze tijdens mijn zitmeditatie voorbijkomen.

Gedachtestroom

De groentes zijn gesneden en klaar voor de bereiding door de koks. Dus ga ik naar buiten om loopmeditatie te beoefenen. Een lievelingsplek heb ik al gevonden, een stukje wandelen vanuit het huis. Onder de oude bomen, waar de ‘Tara’, een vrouwelijke godin van verlichtende wijsheid en compassie, staat.

De loopmeditatie bestaat uit het observeren van zes verschillende bewegingen van de voet, die steeds gedetailleerder worden. Concentratie zonder verkramping. Eenpuntigheid van geest. Langzaam tempo. Ontspannen.

Ik ga onder de bomen staan en ervaar mijn lichaam in deze rechte houding. Ik neem de zachte aarde onder mijn sneakers waar.

Er steekt een koude wind op.

“Joh, dat had ik niet verwacht. Ik had toch mijn jack aan moeten trekken. Als ik nu naar binnen ga om het te pakken, kan ik net zo goed stoppen. Dan begint de lunch bijna.”

“Het is toch een beetje modderig hier! Ik had beter mijn wandelschoenen aan kunnen doen. Zal ik een ander plekje uit de wind gaan zoeken?

Ondertussen begint het langzaam te regenen.

“Heb ik de regenbroek wel ingepakt? Die zal ik waarschijnlijk nodig hebben. Oh jee, nu ben ik toch ook nog mijn horloge in de keuken vergeten en kan ik de tijd voor de lunch niet bijhouden. Zal ik de bel hierbuiten wel horen?”

De sliert van denken gaat alsmaar door. Ik ga even staan en luister naar mijn adem. Dat lijkt me het beste met al deze verwarrende gedachten over de toekomst. Staan, staan, staan.

Lunchtijd

Ruim voordat de lunch begint, betreed ik het huis. Onrustig. Handen wassen. Koud stromend water. Bij het binnenkomen word ik overvallen door de sensatie van verschillende smakelijke geuren. “Nu blijven benoemen: geur, geur, geur. Niet fantaseren en geen verwachtingen hebben,” spreek ik mezelf toe.

In de eetkamer staan de schalen en de pannen op een grote tafel, de deksels nog gesloten, wachtend op ons. Of zijn wij het, die wachten? Ik ben niet meer alleen. Ook anderen hebben de verleidelijke geuren niet kunnen weerstaan.

“Zie je wel, ik ben niet de enige die staat te trappelen. Waarom wordt de bel nu niet geluid, alles is toch klaar?”

En dan horen we eindelijk het verlossende geluid. De pannen worden geopend. Warme dampen verwelkomen ons.

Bij het zien van alle heerlijkheden barst mijn innerlijke stem weer los: “In welke marinade zou de tofu gebakken zijn, hebben ze misschien koriander bij de kikkererwten gedaan, de rijst lijkt wel gekruid met saffloer of is het kurkuma?”

Er vormt zich een rij.

“Nu niet bij de eersten in de rij gaan staan. Wat zullen de anderen dan wel niet van mij denken? Bij het ontbijt was ik ook al de tweede in de rij. Is er wel genoeg van die overheerlijke notentaart? Die is wel als toetje bedacht hoor! Dus niet direct nemen. Ik wil toch niet gulzig lijken. Zal ik een bord en een extra schaal pakken? Of enkel een bord? Toch maar een schaaltje erbij dan, voor de sla.”

Mindful eten

Het opscheppen. Niet te gretig en niet te veel. Goede intenties.

Als ik bij de tafel kom en ga zitten heb ik een bord voor me staan waarop geen vrij plekje meer over is.

De eerste hap is overweldigend. Ik probeer mijn aandacht volledig bij het eten te houden. “Denk aan de rozijn-oefening, uit de mindfulness training,” prevel ik. Vork pakken, worteltje opprikken, naar de mond brengen, mond openen, kauwen, proeven, echt proeven! Door langzamer te eten en langer te kauwen verandert de smaak van een gewone gekookte wortel in zoete heerlijkheid. Slikken en even wachten voordat ik het stukje pompoen neem. Toch is het bord snel leeg.

“En nu? Nog even teruggaan, opnieuw opscheppen en een stukje quiche halen?”

Die dag deed ik het.

Eten als een monnik

Het eten was tijdens de hele retraite verrukkelijk. En ik was stiekem blij dat er ’s avonds nog een maaltijd was. We hoefden niet als een ‘Bhikkhu’ of ‘Bhikkhuni’ te leven. Dat zijn bedelende monniken en nonnen die elke ochtend vroeg voor zonsopkomst door de straten gaan en hun voedsel van de bevolking ontvangen. Zij mogen na 12.00 uur ‘s middags niet meer eten. Bij sommige intensieve retraites wordt ‘s avonds enkel thee geschonken om deze traditie in ere te houden.

In de Greater discourse of Assapura staat een advies ‘Wij zullen bescheiden zijn in ons eten.
In wijsheid hierover nadenkend zullen we ons voedsel tot ons nemen.
Noch voor de gezelligheid noch vanuit begeerte, noch voor fysieke schoonheid of aantrekkelijkheid.
Het zal enkel dienen tot de instandhouding en voortbestaan van ons lichaam.
Om ongemak te beëindigen en het spirituele leven te bevorderen.
Zo zal men oude gevoelens van honger beëindigen en geen nieuwe gevoelens door te veel eten laten ontstaan.
Op deze manier zal men gezond en zonder schaamte in welzijn kunnen leven.’
van de Boeddha wat betreft voedsel: eten doe je niet voor de gezelligheid of vanuit begeerte, maar om je lichaam in stand te houden. Voor mij is er wat dat betreft nog heel wat werk aan de winkel!

In de weken die volgen, waarin mijn innerlijke reis zich verdiept en mijn geest helderder wordt, heb ik de kans om bij elke maaltijd mijn verlangen onder ogen te zien. Bij elke loopmeditatie kan ik mijn gedachten zien opkomen en verdwijnen zonder er direct een handeling aan te koppelen. Kalmte en rust komen op in plaats van afkeer en onrust. Mijn innerlijke glimlach vertoont zich stralend in de spiegel bij het ochtendritueel. Met meer mildheid voor mezelf en zonder mezelf te veroordelen zet ik deze retraite voort.

Na afloop van de retraite is er de mogelijkheid om boeken te kopen. En yes! Daar ligt een receptenboek van Gaia House, boordevol heerlijkheden van deze fantastische koks. Geschreven voor mij, zo lijkt het!

Na de retraite

De taarten uit het boek heb ik thuis natuurlijk direct gebakken. Met enkele andere deelnemers heb ik hier op de terugkomdag eerst aandachtig naar gekeken, toen hun zoete geuren opgesnoven en vervolgens langzaam stukjes taart geproefd. Het was een grote vreugde om in opmerkzaamheid van deze lekkernijen te genieten!

Toch worstel ik nog steeds met de vraag in hoeverre je van eten kan genieten zonder gehecht te raken. Vergroot je daarmee je eigen lijden? Naast perioden van gehaast en onbewust eten, zijn er ook altijd weer momenten geweest die mij herinnerden aan deze bijzondere retraite en mij hielpen met geduld en dankbaarheid bij de maaltijden te zijn.

---

Meer weten over de rol van voedsel in het boeddhisme?

In de vierdelige serie Temple Food reizen twee fijnproevers naar de mooiste tempels van Zuid-Korea om een kijkje in de boeddhistische keuken te nemen. De vier afleveringen zijn gekoppeld aan de vier vormen van lijden uit het boeddhistische gedachtegoed: geboorte, veroudering, ziekte, en sterven.