Op retraite voor beginners

Een retraite klinkt voor veel mensen heel aanlokkelijk: even alles achter je laten, de telefoon uit, en alleen maar rustig zitten. Zelf ga ik gemiddeld twee of drie keer per jaar op retraite om mijn boeddhistische beoefening te verdiepen. Dat zou ik iedereen wel willen aanraden. Maar als je nog nooit op retraite bent geweest kan je door de bomen soms het bos niet meer zien. Er is zo ontzettend veel aanbod. Welke retraite kies je? Waar moet je op letten en wat kan je verwachten?

Wat is dat eigenlijk, een retraite?

In de tijd van de Boeddha, ongeveer 2500 jaar geleden, trokken de boeddhistische monniken al bedelend door het land. Tijdens het regenseizoen werden de wegen te blubberig voor dit zwervende bestaan. De monniken verzamelden zich dan in parken of onderkomens die rijke weldoeners hen ter beschikking stelden. Daar mediteerden ze samen en luisterden ze naar dharma lessen. Dit waren de eerste boeddhistische retraites.

In de loop van de geschiedenis heeft dit gebruik zich verspreid over de verschillende boeddhistische tradities in Azië en de laatste decennia ook in de rest van de wereld. Het woord ‘retraite’ betekent letterlijk terugtrekken. Je trekt je voor bepaalde tijd terug uit je dagelijkse beslommeringen om je volledig op je boeddhistische beoefening te richten.

Je weg vinden in het oerwoud aan retraites

Als je in je zoekmachine ‘retraite’ intypt, krijg je een hele waslijst aan welness-, yoga- en wandelretraites. Die hebben allemaal hun waarde, maar ik beperk me hier tot de boeddhistische retraites. Ook daarin is de variatie heel groot. Grofweg zijn de retraites te groeperen in de vier hoofdstromingen binnen het boeddhisme; Theravada, Mahayana, Vajrayana en Westers boeddhisme.

Theravada

De Theravada is de oudste vorm van boeddhisme en is de hoofdstroming in Sri Lanka, Myanmar, Thailand, Laos, Cambodja, Maleisië en Indonesië. De meeste retraites in deze traditie richten zich op Vipassana meditatie, wat inzichtsmeditatie betekent. Door lichaam en geest te observeren ontdek je hoe de werkelijkheid in elkaar zit. Traditionele Vipassana-retraites zijn behoorlijk hardcore, met de methode van Goenka als uitschieter. Hier gaat de wekker om 4:00 uur ’s ochtends en mediteer je ruim tien uur per dag. De retraite is volledig in stilte en na de lunch mag je niets meer eten. Er bestaan ook Vipassana-retraites met een milder regime.

Mahayana

Toen het boeddhisme zich vanaf het begin van onze jaartelling naar China, Vietnam, Korea en Japan verspreide, ontstond de Mahayana traditie. De Japanse zen is in het Westen de meest bekende Mahayana vorm. Een zenretraite wordt sesshin genoemd. Een sesshin is bedoeld om tot je ‘werkelijke zelf’ te komen, de boeddhanatuur die in iedereen aanwezig is. Naast meditatie bestaat het programma ook uit rituelen, zoals teksten reciteren en buigen. Ook hier begint de dag vaak al voor 5:00 uur ’s ochtends en is de retraite volledig in stilte. Of er avondeten wordt geserveerd verschilt per retraite.

Vajrayana

Vajrayana is een Tibetaanse variant van het boeddhisme. Tijdens een Vajrayana retraite worden er speciale oefeningen gedaan, zoals het reciteren van mantra’s of het visualiseren van verschillende boeddha’s en bodhisattva’s. Door deze oefeningen raak je steeds meer doordrongen van de positieve eigenschappen van deze boeddha’s en transformeert je geest. Voor de echte fanatici is er de beruchte ‘drie jaar drie maanden’ retraite. Die duurt inderdaad drie jaar en drie maanden, of hoe lang je er ook over doet om de 47 oefeningen onder de knie te krijgen waarmee je wereldse energie omvormt tot wijsheidsenergie. Natuurlijk zijn er binnen de Vajrayanaschool ook kortere retraites.

Westers boeddhisme

Het westers boeddhisme zoekt naar een manier om de essentie van het boeddhisme toegankelijk en toepasbaar te maken voor een westers publiek. Retraites van de westerse boeddhistische orde Triratna bestaan doorgaans uit een mix van meditatie, rituelen, onderricht en groepsgesprekken. Het programma is relatief mild; de eerste meditatie begint om 7:00 uur ’s ochtends. Na de lunch heb je een paar uur vrij en er is een heerlijke avondmaaltijd. Sommige retraites zijn in stilte, andere deels.

Verstilling of uitwisseling?

Tijdens een intensieve meditatieretraite heb je weinig contact met de mensen om je heen. Bij sommige tradities mag je elkaar zelfs niet aankijken. Het is de bedoeling dat je helemaal in jezelf gekeerd raakt, alsof je in afzondering in een grot zit te mediteren. Overigens is er meestal wel de mogelijkheid om een persoonlijk gesprek met de leraar aan te vragen.

Naast intensieve meditatieretraites bestaan er binnen bijna alle tradities ook studieretraites. Vaak gaan die over een thema, zoals ethiek of een bepaald soetra. Tijdens zulke retraites is er doorgaans wel interactie tussen de retraitegangers. Je kunt veel van elkaar leren en zo ontstaan er spirituele vriendschappen. Dat is prachtig, maar niet altijd behulpzaam. Ik was eens op een studieretraite over ethiek, waar veel werd gesproken, terwijl ik op dat moment juist behoefte had aan stilte en meditatie na een drukke periode op mijn werk. Bedenk dus van tevoren goed wat je nodig hebt: verstilling of uitwisseling.

Retraites voor beginners

Misschien wil je niet gelijk in het diepe springen en eerst kijken of zo’n retraite wel iets voor jou is. De meeste boeddhistische stromingen bieden daarom korte introductieretraites aan. Meestal wordt daarin uitleg gegeven over meditatietechnieken en de basisbeginselen van het boeddhisme.

Een retraite thuis

Over het algemeen vinden retraites plaats op een afgelegen, rustige plek in de natuur. Maar een retraite thuis is natuurlijk ook mogelijk. Je kunt zelf een programma opstellen, of gebruik maken van het grote aanbod online-retraites. Tijdens een online retraite volg je elke dag een aantal sessies via een videobelprogramma. De rest van de dag vul je zelf in.

Tijdens corona heb ik eens een online retraite gevolgd. Ik vond het fijn om ondanks de lockdown toch samen met anderen te kunnen beoefenen, maar het kon wat mij betreft niet tippen aan een retraite in levenden lijve. Je kunt je telefoon wel uitzetten, maar de buitenwereld blijft toch dichtbij. Zo belde tijdens mijn online retraite de buurvrouw aan om te vragen of ze mijn snoeischaar mocht lenen en verderop in de straat werd tot diep in de nacht een uitbundig tuinfeest gevierd. Een rustige omgeving waar iedereen met hetzelfde bezig is, is wel zo bevorderlijk voor het retraitegevoel.

Wat gebeurt er met je tijdens een retraite?

Misschien verwacht je dat je heerlijk tot rust komt tijdens een retraite, maar vaak is het hard werken. Mijn ervaring is dat je juist ook veel onrust en weerstand kunt ervaren. Soms komen er heftige emoties naar boven. Ik herinner mij een retraite waarin ik zat te ploeteren op mijn kussen en me dood ergerde aan iedereen om me heen. Op een gegeven moment kwam er een pijnlijke jeugdherinnering boven die me nog maanden lang heeft bezig gehouden. Die retraite was behoorlijk zwaar, maar heeft uiteindelijk wel veel opgeleverd.

Het andere uiterste was een retraite waarbij ik heel diep in meditatie kwam en op een roze wolk belandde. Ik voelde me verbonden met het hele universum en stroomde over van liefde. Na deze retraite liep ik nog dagenlang rond met een grote glimlach op mijn gezicht. Daarnaast zijn er ook retraites waarop ik helemaal niets bijzonders heb ervaren. Kortom, er kan van alles gebeuren tijdens een retraite, maar je weet nooit van tevoren wat.

Verrijking

Wat er ook gebeurt, voor mij staat wel vast dat op retraite gaan mijn beoefening verrijkt. Natuurlijk leer je tijdens een retraite nieuwe dingen en kom je meestal dieper in meditatie dan als je thuis op je kussentje zit. Maar er is meer. Op een retraite begeef je je onder gelijkgestemden. Iedereen is met hetzelfde bezig. Dat voelt voor mij als thuiskomen. Ik ervaar het retraitecentrum als een veilige omgeving waar ik kwetsbaar mag zijn. Moeilijke emoties krijgen de ruimte om zich te manifesteren, zodat ik ze met liefdevolle aandacht kan behandelen.

Tijdens een retraite kan ik mij zonder afleiding op een bepaald thema richten. Dingen die ik al duizend keer heb gehoord kunnen dan opeens helder worden. Zo reflecteerde ik eens tijdens een retraite op de onbevredigendheid Volgens de Boeddha hebben alle geconditioneerde, wereldse zaken drie kenmerken, de drie lakshana's: onbevredigendheid, vergankelijkheid en geen zelf. Door op deze drie lakshana's te reflecteren kan je de werkelijkheid doorgronden. van alles wat aards is. Opeens voelde dat als een enorme opluchting: Als alles uiteindelijk toch onbevredigend is, hoef je ook niet zo veel moeite te doen om overal achteraan te zitten. Dat geeft pas rust.

Lees ook:

• Dagboek van een tiendaagse vipassanaretraite. “Nooit eerder dacht ik zo vaak aan seks”
• Is een groepsretraite wel zo rustgevend?
• En verslag van een Tibetaanse vastenretraite

Op de omslagafbeelding zien we de meditatieruimte van retraitecentrum Metta Vihara (Triratna),  foto van Metta Vihara.