Waarom we niet kunnen zwijgen over Israël-Palestina

Al weken spoelen schokkende berichten over de gebeurtenissen in het Midden-Oosten over ons heen. Ze roepen boosheid, verdriet, wanhoop en moedeloosheid op. Hoe ga je daar op een wijze manier mee om? Waar ligt het juiste midden tussen wegkijken en er door overspoeld raken? Kunnen wij zelf iets doen om bij te dragen aan vrede, en zo ja: wat dan?

Op zich geen gekke vragen voor een boeddhist. Toch proef ik bij de boeddhisten in de Lage Landen maar weinig bereidheid om hierover te spreken. Diverse leraren hebben ‘nu geen ruimte voor commentaar’. Redacteuren vinden het ‘goed om aandacht aan te besteden’, maar staan niet te springen om hun vingers hieraan te branden. Een zoektocht naar inspirerende teachings of initiatieven van sangha’s levert wel wat op, maar de oogst is dun gezaaid.

Angst

En eigenlijk snap ik dat wel, want door je uit te spreken over dit conflict, begeef je je per direct in een mijnenveld. Elk woord dat je kiest is explosief: heb je het over Palestina, over de Palestijnen, over Gaza of over Hamas? Schrijf je over terroristen of vrijheidsstrijders? Vluchtelingen, onderdrukten, onderdrukkers? Het maakt niet uit wat je zegt: er is altijd wel iemand die je tegen de haren instrijkt met jouw woorden. Het is een uiterst complex en gelaagd conflict en ook ik vind het lastig om ‘de juiste woorden te vinden’.

De angst om je uit te spreken, die ik bij velen proef, is mij niet vreemd. We zijn bang voor de reacties van bekenden en onbekenden, bang om partij te kiezen en bang om meegesleurd te worden in de nietsontziende modderstroom van dit conflict – die ver buiten het daadwerkelijke oorlogsgebied haar sporen nalaat.

Met als resultaat dat we allemaal toekijken hoe de betrokkenen steeds verder wegglijden in een spiraal van geweld die alsmaar meer levens verwoest. En we er allemaal getuige van zijn hoe trauma’s uit het verleden opnieuw diepe wonden slaan, waarvan het effect nog lang in de toekomst zal blijven doorwerken.

Partij kiezen

Maar moet je wel partij kiezen om je uit te spreken tegen geweld? Toen de Japanse schrijver Haruki Murakami in 2009 in Jeruzalem werd uitgenodigd om een prijs in ontvangst te nemen, kreeg hij veel commentaar. Ook in die periode laaide het geweld tussen Israëliërs en Palestijnen op. Met zijn komst zou hij partij kiezen voor Israël. Hij twijfelde, maar ging toch. In zijn speech zei hij: “Als ik moet kiezen tussen een hoge, massieve muur en een ei dat ertegen breekt, zal ik altijd aan de kant van het ei staan. Hoeveel recht de muur ook heeft om daar te staan en hoe fout het ei ook is.”

Het ei staat niet alleen voor de onschuldige burgers die vermorzeld worden door tanks en ander grof geschut, legt hij uit. “Ieder mens is een unieke, onvervangbare ziel, die wordt geconfronteerd met een stevige, hoge muur, genaamd ‘het systeem’. Het systeem is bedoeld om ons te beschermen, maar soms gaat het zijn eigen leven leiden en begint het ons te doden. En zorgt het ervoor dat wij anderen gaan doden. De reden waarom ik schrijf is om de waardigheid van elke individuele ziel aan het licht te brengen. Een verhaal dient als alarm om te voorkomen dat het systeem ons in zijn web verstrikt.”

Net als Murakami kunnen we ons uitspreken tegen een systeem dat geweld in stand houdt. Tegen de machtsstrijd tussen natiestaten en tegen de wapenindustrie die garen spint bij meer conflict. Zonder te vergeten dat daarachter ook weer mensen zitten die onze compassie verdienen.

Haat als vijand

Volgens zenleraar Thich Nhat Hanh is uiteindelijk niet ‘het systeem’, maar haat zelf het probleem. “Onze ware vijand is nooit een ander persoon. Onze vijanden zijn haat, boosheid, onwetendheid en angst,” schreef hij al in 1965 aan zijn sanghagenoten die hun leven riskeerden tijdens de Vietnamoorlog. De ‘zaadjes van haat’ dragen we allemaal in ons, net als de ‘zaadjes van compassie’. We kunnen deze in onszelf herkennen en vervolgens kiezen welke zaden we water geven.
Een diepgaand besef van onze onderlinge verbondenheid speelt daarbij een cruciale rol. Daarover schreef Thich Nhat Hanh het beroemde gedicht ‘Noem me bij mijn ware namen’. Dit is een fragment uit het gedicht, de volledige tekst vind je op https://aandacht.net/images/Teksten_beoefening/Gedichten_TNH/Gedicht_TNH_Noem_me_bij_mijn_Ware_Namen.pdf (Nederlandstalige versie)
En op https://plumvillage.org/articles/please-call-me-by-my-true-names-song-poem (Engelstalige versie)

Ik ben het kind in Oeganda, vel over been,
mijn benen als dunne bamboe.
En ik ben de wapenkoopman,
die dodelijk wapentuig aan Oeganda verkoopt.

Ik ben het meisje van twaalf,
een bootvluchteling die zich in zee stort
na te zijn verkracht door een piraat.
En ik ben de piraat,
met een hart dat nog niet zien kan
nog niet liefhebben kan.

Als we het leed van alle betrokkenen erkennen, inzicht krijgen in de oorzaken ervan – én ons bewust worden van onze onderlinge verbondenheid, ontstaat vanzelf compassie. Van daaruit kunnen we beginnen de communicatie te herstellen met degenen die nog vanuit haat leven.

In zijn boek Calming the Fearful Mind: A Zen Response to Terrorism vergelijkt Thich Nhat Hanh terrorisme en oorlog met een virus gemaakt van angst, haat en geweld. Vervolgens legt hij uit Uitklaptekst: Nederlandse vertaling Jerôme Tonnaer, https://boeddhistischdagblad.nl/achtergronden/205919-een-mindful-antwoord-op-terrorisme-3/ hoe je als ‘dokter’ de patiënt van dit virus kunt genezen. “Het eerste wat de dokter moet doen, is manieren vinden om de communicatie op gang te brengen. Als je met de patiënt kunt praten, is er hoop. Als de dokter kan beginnen met het erkennen van het lijden van de patiënt, kan er wederzijds begrip ontstaan en is er ruimte voor samenwerking.”

Stabiliteit

Toen de Israëlische Vipassana-leraar en vredesactivist Stephen Fulder op 7 oktober over de aanslagen van Hamas hoorde, was hij niet direct in staat tot samenwerking. “Toen ik besefte dat er zoveel gemoord werd, wilde ik met niemand praten”, vertelt hij aan Tricycle. “Mijn hart was zwaar, ik voelde een diepe zwaarte en pijn van binnen. Ik moest me terugtrekken en rust nemen. Alleen zo kon ik de pijn van anderen in mijn hart vasthouden en in mededogen laten overgaan.”

Het is in zo’n situatie niet gemakkelijk om compassie te voelen, geeft hij toe. Je hebt daar een bepaalde mate van stabiliteit voor nodig. “De Boeddha raadde zijn leerlingen aan een eiland voor zichzelf te zijn. Daarmee bedoelde hij dat je een gevoel van autonomie kunt behouden ondanks de woelige wateren waarin je je bevindt. Dat doe je door terug te keren naar je meest basale waarheid: het observeren van wat er nu is: ademhaling, zintuigelijke informatie, gedachten. In tijden van crisis en wanhoop kan dit je gronden.”

Compassie

“Als we geen compassie in ons hart voelen, kunnen we daarover compassie voelen met ons zelf,” raadt Fulder aan. “Of als we verwijten en woede horen, kunnen we observeren hoe dit verdriet veroorzaakt, dat overgaat in mededogen.” Het is volgens hem van belang dat de acties die we ondernemen voortkomen uit een bron van vreugde, vriendelijkheid en compassie. Daar moeten we onszelf mee blijven verbinden, net als met onze boeddhanatuur. Dat geeft een verruimd perspectief, het zorgt ervoor dat we even kunnen uitzoomen uit de situatie waarin we ons bevinden.

Ook zenleraar Joan Halifax, die zich op haar social media kanalen regelmatig uitspreekt tegen het huidige geweld, benadrukt het belang van jezelf opladen: “Het uitademen, het loslaten, de momenten waarop je schoonheid voelt, wanneer je de open blik van een kind ontmoet, betekent niet dat je je afkeert van het lijden, van de oorlog, van mensen met een ongelukkige geest, van de verwoesting van onze aarde; het is een manier waarop we het menselijk hart kunnen voorzien van middelen om verdriet en angst het hoofd te bieden.”

Als dialoog niet mogelijk is

Na twee dagen in stilte had Fulder weer ruimte om de wereld in te gaan. Net als Thich Nhat Hanh benadrukt hij het belang van dialoog, van diep luisteren en respect tonen. Maar in de praktijk ervaart hij dikwijls dat dialoog niet mogelijk is.

Hij vertelt over de ontmoeting met een vrouw die opriep tot geweld: “Ik voelde pijn in mijn hart. En de onmogelijkheid om haar visie te veranderen. Ik kon slechts medeleven met haar uiten haar vragen naar de gevolgen van haar zienswijze. Dus zei ik: ‘Deze oorlog in Gaza is de vierde of vijfde keer dat dit geweld plaatsvindt. Elke paar jaar gebeurt het opnieuw. Dus als er meer geweld en straf, vernietiging en dood is, bereidt dat dan niet slechts de weg voor de volgende keer?'”

Delen van pijn

Deze aanpak werkt niet altijd, en zeker ook niet altijd direct, beaamt Fulder, maar soms is het alles wat je kunt doen. “Je kunt een kleine vlam laten branden die laat zien dat er ook een andere manier is om dingen te doen. Als een kaars die licht brengt in totale duisternis. Ook al weet je niet wat voor effect het zal hebben.”

Een houding van gelijkmoedigheid is volgens Fulder een voorwaarde om de dialoog op gang te brengen. Door middel van vriendelijkheid, gelijkmoedigheid en gelijkwaardigheid kun je een veilige ruimte creëren. Fulder: “Wat vaak goed werkt, is het delen van pijn. (…) Je kunt niet echt vijanden meer zijn als je naar elkaars pijn luistert.”

Dat was ook het idee achter een recente podcast van online meditatieplatform 30NOW. Zij vroegen twee van hun meditatiebegeleiders – één met een joodse en de ander met een Palestijnse achtergrond – het gesprek aan te gaan. Daarin wordt duidelijk dat het delen van hun pijn verbindend werkt. Vipassana-leraar Joost van den Heuvel Rijnders, die het gesprek begeleidde: “Ik merk dat delen heel behulpzaam is en ook meer licht werpt op de gelaagdheid van dit conflict. Hierover spreken is moeilijk en kwetsbaar, maar wel inzicht gevend en compassievol.”

Dus misschien is dat wel het beste wat we kunnen doen: het gesprek blijven aangaan. Ook hier, ver van het daadwerkelijke slagveld. Want dat het conflict ons allemaal emotioneel raakt en ook in onze eigen samenleving  polarisatie aanwakkert, is helaas meer dan duidelijk. Eerlijk gezegd vind ik het nog steeds spannend om me in allerlei discussies over de oorlog te mengen. Maar een gesprek van mens tot mens: ja, daar sta ik wel voor open.

---

Deze boeddhistische initiatieven vonden we wel:

Komende zondag 19 november organiseert Zen Spirit samen met de Zen Peacemakers Lage Landen de online bijeenkomst ’Samen stil voor vrede’, onder leiding van Irène Kaigetsu Bakker Sensei. Naast stille (en deels geleide) meditaties is er een reflectie door Diana ‘Licht dat waakt’ Vernooij en contemplatie aan de hand van een tekst van Etty Hillesum. De bijeenkomst wordt afgesloten met de Metta chant.

30NOW: podcast ‘Dat wat ons verbindt’.

Ook de geleide meditatie ‘Omgaan met heftige actualiteiten’ van meditatieleraar Erik van den Brink is terug te luisteren via de site van 30NOW.

Stichting Leven in Aandacht verspreidde een geleide meditatie om stabiliteit te cultiveren en mededogen uit te stralen.

Vipassana begeleider Gabrielle Bruhn laat weten dat er in haar sangha sinds het uitbreken van de oorlog extra metta meditaties worden gedaan: “In deze situatie gaan onze wensen specifiek naar het oorlogsgebied en naar de slachtoffers van beide kanten. Maar ook naar de ‘daders’, die gruwelijkheden hebben verricht. En naar de jonge soldaten die nu opgeroepen worden om te vechten en de vrouwen en kinderen die ze moeten achterlaten. Ook naar de leiders in hun onwetendheid en wraakgevoelens. En vooral naar de kinderen, die deze trauma’s met zich meedragen.”

Vipassana begeleider Bianca Vermeij: “Bij onze meditatieavonden in Haarlem is er altijd een Dhammatalk vooraf die we aanpassen op de situatie van het moment. In de nagesprekken komen daar ook reacties op. We gaan niet specifiek in op de oorloog in het Midden-Oosten maar we hebben het bijvoorbeeld over boosheid. We sluiten af met een korte Metta meditatie en benoemen dan ook bepaalde gebieden waar mensen lijden.”

Beide begeleiders benoemen ook de mogelijkheden om dana te beoefenen, bijvoorbeeld door te doneren aan vredesprojecten zoals ‘Plant een olijfboom’. Of voor directe medische hulp via Artsen zonder Grenzen. Daarnaast liep een aantal van hun sanghaleden mee met de Vredeswandeling die op 31 oktober plaatsvond: een initiatief voor verbinding, compassie en medemenselijkheid, georganiseerd door vrouwen met verschillende achtergronden.

De dagboeken van Etty Hillesum werden door meerdere mensen aangedragen als waardevol om in hun sangha op te reflecteren. Naar aanleiding van de recente gebeurtenissen zal De Boeddhistische Blik op 7 januari 2024 een herhaling uitzenden van ‘Het denkende hart van Etty Hillesum’. Deze documentaire gaat over een op Hillesums teksten gebaseerd vredesproject met joods-Israëlische en Palestijnse deelnemers.

In het Boeddhistisch Dagblad delen meerdere auteurs hun gedachten over het huidige conflict.

De Amerikaanse Vipassana-leraar Jack Kornfield gaf recentelijk de dharmatalk ‘Heart of Refuge’ over de huidige situatie.

Het volledige interview met Stephen Fulder lees je op Tricycle.

Niet boeddhistisch, maar interreligieus: Prayers for Peace is een lied voor verbondenheid waarin een christelijk, islamitisch en joods gebed samensmelten.

Deze boeddhisten spraken zich uit over de huidige oorlog:

Statement European Buddhist Union

Amerikaanse boeddhisten vragen president Biden om oproep tot een staakt het vuren

Statement Soka Gakkai Japan

Statement oprichters 30NOW

 

Ken jij meer boeddhistische initiatieven of reacties op het huidige conflict? Stuur een mailtje naar redactie [at] bodhitv [punt] nl . We zetten ze er graag bij.

 

Omslagafbeelding: Palestijnen inspecteren de ruïne van de Alouk-toren die werd vernietigd bij Israëlische bombardementen op Gaza-stad op 8 oktober 2023, foto van Wafa via WikimediaCommons.